Bax-buizenblog | versterkerbuizen
Gepubliceerd op donderdag 8 oktober 2015
Gitaristen weten dat buizen onmiskenbaar van invloed zijn op het geluid. Er zijn zo’n 25 soorten versterkerbuizen die veel in gitaarversterkers worden gebruikt, waarvan je er vier heel regelmatig tegenkomt. We zetten deze buizen, of lampen zoals Vlaamse gitaristen zeggen, even op een rijtje.
Over het randje gedreven
Wat hifi-liefhebbers haten en wat gitaristen toejuichen is het moment dat buizen (’tubes’ of ‘valves’ in het Engels) over het randje worden gedreven en daardoor het geluid gaan vervormen. Die gecomprimeerde vervorming en de typische dynamiek van buizenversterkers is een samenspel van de voorversterkerbuizen en de buizen in de eindversterker, of eindtrap.
Voorversterkerbuizen zijn bijna altijd van het type 12AX7, vaak gemaakt in China. In Europa werden tot 1980 buizen gemaakt. De 12AX7-types onder de aanduiding ECC83. In gitaarland zijn er verhitte discussies over welk type 12AX7/ECC83 het best is, want hoewel de buis eigenlijk volstrekt verouderde technologie is, gaan er nogal wat de ronde: Mazda, Tungsram, Mullard, RFT. En ook de landen van herkomst zijn onderwerp van gesprek: China versus Rusland, Hongarije, Tsjechie, Slowakije, Duitsland en ga zo maar door.
Eigenlijk gaat die discussie over het punt van overdrive en hoe die overdrive dan klinkt. Dat is een zeer persoonlijke kwestie. Het best is om zelf buizen te vergelijken. Vervang ze eens door een ander type. Dan kan ook een ECC82 zijn, of een ECC803, of zelfs een 12AY7. Het inprikken in de versterker is tenslotte zo gepiept: binnen 30 seconden zitten ze erin. En voor de prijs hoef je het niet te laten. Voorversterkerbuizen zijn niet zo heel duur.
Heen en weer over de oceaan worden nog wel eens verschillende namen gebruikt voor voorversterkerbuizen. Om bij het voorbeeld van de ECC83 te blijven: in Amerika noemden ze die dus 12AX7. Die aanduiding is zo’n beetje de wereldwijde standaardnaam geworden. Maar het voorversterkerbuisje zelf is er in vele varianten. De 12AX7-aanduiding is in veel apparatuur bijvoorbeeld te vervangen door de volgende naamgeving:
| ECC83 | 7025 | 12AT7 |
| ECC82 | 5751 | 12BH7 |
| ECC81 | 6189 | 12DW7 |
| ECC803 | 6267 | 12AY7 |
| E88CC | 6922 |
Andere pre-amp buizen leveren een ander punt van overdrive op. Ook de klank van de overdrive kan anders worden. Een ronde warme oversturing wordt echt geen lege jampot gevuld met zoemende boze bijen, wees niet bang. Maar een weinig expressieve versterker kan wel nieuw leven ingeblazen worden met een stel andere pre-amp valves. Of een te ‘hete’ gitaarversterker kan ietwat getemd worden. Bij gitaarversterkers is het verstandig een beetje in dezelfde groep te blijven. De 12AX7 (inclusief alle letters erachter) is goed inwisselbaar met ECC-types, met de 7025, de 5751 en 12AY7. Maar waar zitten ze? We pakken er het chassis even bij. Neem een willekeurig versterkerchassis: een combo of een versterker-head, van gitaar of basgitaar, dat maakt niet uit. Die versterkerbehuizing toont allerlei buizen. Grote en kleintjes hangen er aan, of staan er rechtop in. De kleintjes zijn de voorversterkerbuizen, de grote zijn die van de eindtrap. Soms is de versterker voorzien van een galmveer, die de reverb of het vibrato-effect regelt. Die worden in sommige gevallen ook gevoed door een buisje. Vaak is dat die 12AY7. Dan is er soms nog een rectifier-buis. Daar hebben we het in een apart Bax-buizenblog over.
Let op: voorversterkerbuizen kun je nog wisselen. Eindversterkerbuizen niet, zonder kennis van electrotechniek. Gelukkig voor al te experimenterende, maar onwetende gitaristen passen de buisvoetjes van de ene tube vaak niet op die van de andere. Maar past het wel, dan is het advies: niet doen, tenzij er een bias-knop op de versterker zit. Over biasen lees je hieronder iets meer.
Hetere buizen geven lager punt van vervorming
Het punt van overdrive wordt wel aangeduid met de omschrijving hoe ‘heet’ een buis is. Sommige versterkerfabrikanten hanteren een kleurcode, anderen geven cijfers van 1 tot 10. Die vind je vaak terug op eindversterkerbuizen.
| Fender: | Groove Tube: | Mesa: |
| Blauw | 1 tot 3 | |
| Wit | 4 tot 7 | (4 = Red en Yellow, 5 = Green |
| rood | 8 tot 10 | en Grey, 6 = Blue en White) |
Waarom is dit handige informatie? Versterkerbouwers stellen in de fabriek de bias in. Soms staat die vast, zoals bij Mesa Boogie. Bij biasen worden spanningen en voltages vooraf bepaald op een punt in een versterker om die optimaal te laten werken. Vooral bij buizenversterkers is dat belangrijk. Daarom wordt ook aangeraden om eindversterkerbuizen altijd te vervangen door een paar. Dat paar moet gematcht zijn voor een bepaald bias-punt. Over het algemeen kun je zeggen dat Fender Wit, Groove Tubes 4 tot 7 en de Mesa-kleuren het best overeenkomen met de door de meeste fabrieken vastgestelde bias-punten. Je kunt ze in elke versterker stoppen en ze leveren een veelzijdig geluid op: genoeg gain én genoeg headroom.
Eenvoudig te onthouden is: lage cijfers (of Fender-kleur blauw) oversturen eerder dan de hogere cijfers (of Fender-kleur rood), die blijven langer ‘clean’.
Tip: Voor de puristen onder ons is het handig om te weten dat voor sommige Fender/Groove Tube-buizen aan te geven is of ze uit China mogen komen, of dat ze in Rusland/Tsjechië/Slowakije moeten zijn gemaakt. Geef dat aan bij uw bestelling op www.bax-shop.nl/onderdelen.
Meer over eindtrapbuizen
De pre-amp buizen zorgen voor de oversturing, het type eindtrapbuis geeft meer ‘klankkarakter’ aan de versterker. Het clean van een Fender Twin Reverb, die Californische tweed-sound, typisch Britse oversturing. Allemaal iconische gitaarsounds, die voor een deel terug te voeren zijn naar dat ene type buis. Kort door de bocht gezegd: Marshall werd bekend dankzij de EL-34. Vox verwierf faam met de EL-84 en de Amerikanen leken patent te hebben op de 6L6-buis. Voor een deel is dat nog steeds zo, hoewel Fender ook 6V6 gebruikt voor zijn eindbuizen, Marshall de KT-66 weer uit de kast trekt en Mesa Boogie in zijn Transatlantic-serie zowel de Engelse als de Amerikaanse buizen pasklaar maakt.
Hoe klinken die buizen eigenlijk? Hoe typeer je de sound van die buizensoorten? Dat is lastig, omdat de sound van een versterker een samenspel is van vele elementen (buizen, voeding, wiring, speaker, behuizing) maar we doen een gooi in een volgend Bax-buizenblog. Het belangrijkste: buizen klinken het best naarmate je ze meer op hun donder geeft. Dus zet open die versterker!
Ik heb in de verhuur een set van RCF (NXL23a) topkasten en de bijhorende basskasten. Deze wil ik graag een keer koppelen maar dan met een toestel ertussen die via lampen het geluid “warmer” laat klinken. Bestaat er zoiets?
Beste David,
Dat wordt lastig helaas. In theorie zou het mogelijk zijn om via een buizen-preamp een signaal warmer te laten klinken, maar dit gaat wel ten koste van de spraakverstaanbaarheid, transparantie en strak gedefiniëerde klank van uw luidsprekers.
Als dit het doel is, kunt u een apparaat als een Presonus ADL 600 gebruiken, die over zowel line input als outputs beschikt. Maar of dit voor u het gewenste resultaat levert kan ik helaas niet bepalen. De enige manier om dit te doen is door het apparaat uit te proberen in uw opstelling. Geeft dit niet het gewenste resultaat dan kunt u het product uiteraard gratis naar ons terugsturen binnen 60 dagen.
Ok Benjamin , tja je moet ze niet over her randje tillen van hun vermogen buizen versterkers , maar af en toe wel even los spelen . dat is waar .
Maar als luisteraar speel je niet te hard met een buizen versterker .
Ze geven met een Vinyl LP , een ongelofelijke warme en gedetailleerde klank.
http://www.highendshop.nl
Ben al wat ouder , The Shadows spelen nog steeds met buizen versterkers ,
De man met de Bril is een echte Prof met zijn gitaar 😉
Tremelo en pendalen , is niet te imiteren , heb hun Final Tour Bluray 7.1 HD Master audio 24 Bits dat klinkt als een klok met een NAD 7.1 home cinema versterker .
en met de 3D Full Hd Optoma beamer van Bax lijkt het of je er bij bent zo echt .
Voor het luisteren naar muziek gaat het om de Details , Dynamic en openheid van het stereo beeld , dat haal je niet uit een CD , laat staan MP3 , er is ook een 24 Bits Flac codec , dat is wel te pruimen met een LP opnamen ,
Dan een 8 bit CD van 700 Mb , die is gewoon uit de tijd , meer is het niet blikken bus geluid .
Vandaar de HD CD maar daar heb je een HD CD speler voor nodig .
Somige DVD spelers ondersteunen ze wel maar spelen ze gewoom op 8 bit 44.1 Mhz af niet om aan te horen .
Net als een gewone CD in een DVD speler , klinkt helemaal erg slecht .
je heb een echte goede CD speler nodig om er nog een beetje geluid uit te krijgen
Heb HDD,s van 6 TB heb er 5 dat is 30 TB totaal . voor ISO bestanden bluray 60 GB tot 100 GB dat is andere koek .
Denk dat de SSD snel terein gaat winnen , dan zijn we van die mechanise troep af .
Al hoewel de bandrecorder de Ampex 16 sporen 72 cm per seconde is 100 GB per seconde , ook weer in studios terug komt .
Arnout Oerlemans van Eye Works gebruikt deze al , die vind digitaal gewoon slecht
Zoals zoveel Studios , die er op terug komen .
In de begintijd van de cd speler klonk deze erg slecht. Tegenwoordig met cd spelers en dacs van wadia en bricasti isndat heel anders. Ik draai nu met een streamer en bricasti dac en de LP is nu verleden tijd voor mij. Lees de reviews van bricasti maar eens op internet. En dat gecombineerd met het gemak van streamen. Geen ruis, getik en gekraak van de LP als ik luister naar mijn favoriete muziek….
Bedankt voor de uitvoerige uitleg, Eye on MediaServices! Dit wordt gewaardeerd.
John,
Ik beweer ook niet dat hi-fi-liefhebbers buizen haten… Wat ze echter niet willen is dat ze over het randje worden gedreven zodat vervorming/compressie optreedt. Dit is namelijk het gebied waar de hi-fi-fanaat zich onderscheidt van de (professionele) muzikant. Dát is wat ik bedoel.
LET OP! De ECC88, E88CC dus ook de 6922 is NIET zomaar over te zetten, de gloeispanning van deze buis heeft een ANDERE PINOUT!
Voor een goede modificatie is zomaar overprikken wel te doen maar technisch klopt het niet, alle andere typen hebben een andere inwendige weerstand dus ook andere anode en kathodeweerstandjes, maar kapot gaan ze inderdaad niet! Natuurlijk kan het buiten het werkgebied instellen van deze buizen een gewenst effect hebben. Een ECC88 achtige (6922, 6DJ8) heeft de laagste inwendige weerstand en is daardoor wel een goede driver naar bijvoorbeeld de eindbuizen. Bij die (88) buis is pin 9 echter een scherm [S] tussen beide triodehelften en de gloeispanning is 6.3V over pin 4 en 5 terwijl dat bij de anderen 12.6V over pin 4 en 5 hoort te zijn, pin 9 is dan een midden aftakking van beide gloeidraden (en dus geen scherm), 2 x 6.3V tussen pin 9 en 4, 5 kan dan ook.
Nogmaals op een ECC88, 6922, 6DJ8 moet je geen 12.6V op pin 4,5 zetten! In het geval van een point to point gebouwde versterker is dat zo om te zetten, met een printplaat heb je meer werk. In zo’n geval is een ECC81 e.d. een betere en makkelijkere keuze om te kijken of dat in ieder geval een vooruitgang qua sound geeft, dan kun je altijd nog verder modificeren.
Waarschijnlijk ten overvloede, alle buizenspecs kun je zo googelen, dat is zeker de moeite. Anode en kathodeweerstanden aanpassen is echt de moeite, je haalt nooit de power van een 88 uit die buis met de instelling van een 83. De 83 heeft een anodestroom van 1.2mA, de 88 moet op 15mA ingesteld staan. (dat regel je dus met anode en kathodeweerstanden)
Leuk zo’n lijstje met buizen, maar …
de E88CC, 6922 en 6267 horen daar beslist niet in !!!
Deze buizen hebben een 6 Volt gloeidraad, alle overigen 12 Volt!
Bovendien is een 6267 een pentode en geen dubbeltriode zoals een 12AX7.
Hoezo haten Hifi luisteraars buizen ?? ze omarmen ze juist .
Veel warmer van geluid .
Echte muziek luisteraars High End Haten de CD !!!! dat is pas slecht .
klingt zoals ze eruit zien , blikkerrig Koud , vinyl is 100 x beter .
Lp staan nieuw en buizenversterkers staan nu gewoon weer bij de Media Markt
Beste John, als jij werkelijk een High-End liefhebber bent dan koop jij je spullen toch niet bij de Mediamarkt mag ik hopen?