Klassieke overdrive-pedalen

Overdrives zijn en blijven een onmisbare en geliefde tool voor muzikanten. Welk overdrive-pedaal het beste is zal verschillen van gitarist tot gitarist. Dit komt vooral omdat het uiteindelijke geluid het resultaat is van het samenspel en de instellingen van zowel de versterker als de overdrive. De wereld van de overdrives is bovendien vergeven van mysteries en magische ingrediënten. In dit blog zal deze zogenaamde snake oil een stukje worden ontleed aan de hand van de klassieke Ibanez Tube Screamer.

Overdrive en distortion: theorie

Om het verschil tussen overdrive en distortion uit te leggen volgt eerst een klein stukje, sterk vereenvoudigde theorie. Zoals zo vaak in de gitaarwereld verwezen beide termen oorspronkelijk naar het geluid van buizenversterkers. Normaliter wordt het gitaarsignaal via de voor- en eindversterker naar de speakers geleid om daar te worden omgezet in gelijkmatige geluidsgolven. Zodra de versterker boven zijn kunnen moet presteren zullen de geluidsgolven echter worden afgekort. Aanvankelijk nog gelijkmatig (soft-clipping) maar op een gegeven moment zullen de geluidsgolven steeds bruter worden afgekapt (hard-clipping). Soft-clipping is hoorbaar als een lichte vervorming, ofwel overdrive, bij distortion is er sprake van hard-clipping. Simpel gezegd begint een overdrive met een lichte vervorming en begint distortion waar een overdrive eindigt.

Picture courtesy of GM Arts

Wat doet een overdrive?

Het doel van een overdrive-pedaal is vaak tweeledig. Enerzijds zorgt het pedaal zelf voor interne clipping en wordt er dus een reeds vervormd signaal naar de versterker gestuurd. Anderzijds worden overdrives gebruikt om het signaal een boost te geven alvorens het de (buizen)versterker bereikt. Een overdrive kan dus een versterker die al op het randje van vervorming staat net dat extra zetje geven om tot een lekkere drive-sound over te gaan. Het moge duidelijk zijn dat in dit geval het uiteindelijke resultaat sterk afhankelijk is van de instellingen van beide. Waar het ene pedaal sterk zijn stempel drukt op het geluid zijn er ook pedalen die speciaal zijn ontworpen voor een transparante sound.

Ibanez TS808 Tube Screamer

Wat overdrives betreft is de Ibanez TS808 Tube Screamer na meer dan 30 jaar nog steeds de stombox overdrive waarmee alle andere pedalen vergeleken zullen worden. Oorspronkelijk ontworpen om een organische buizen-drive toe te voegen aan een transistor versterker, maar groot geworden in combinatie met (Fender) buizen-amps. Sterker nog, als men een vintage tube-screamer voor een goede cleane transistorversterker plaatst zal het resultaat waarschijnlijk tegenvallen. Zowel in de blues als in de zware muzieksoorten wordt de TS808 vaak gebruik als boost-pedaal met de drive-regelaar vrijwel dichtgedraaid en het volume bijna helemaal open.

Ondanks de legendarische status is de TS808 tegelijkertijd geliefd en berucht. Het pedaal is met name berucht vanwege de flinke mid-boost. Versterkers die bekend staan om hun sprankelende sound en rijke trebles hebben er baat bij, het geluid word warmer en voller terwijl de scherpe randjes van de trebles beperkt blijven. Bij Marshalls en andere versterkers die van zichzelf al een wollig geluid hebben met een rijk middengebied kan het er echter toe leiden dat bassen en trebles ondergesneeuwd raken. Moderne Screamer varianten beschikken dan ook vaak over een meer uitgebreide EQ en/of een bass-boost.

Snake oil

Voor de echte gearhead is de ene screamer de andere niet. Zoals reeds eerder vermeld zorgt een overdrive intern voor clipping (oftewel vervorming) middels een elektronisch circuit. Bij klassieke overdrive-pedalen bestaat dit circuit uit een tweetal operationele versterkers (opamps). Voor de ware connaisseur wordt het hart gevormd door de JRC4558 chip en een aantal diodes. De tweede opamp wordt gevormd door een netwerk van capacitoren en weerstanden.

De vermaarde JRC4558 Chip is echter niet zaligmakend. Alleen al het feit dat de klassieke MXR Distortion+ gebruikt maakt van dezelfde Chip zegt in principe al genoeg. Het hart van beide pedalen mag dan hetzelfde zijn, de MXR klinkt toch compleet anders. Ook de meer moderne Fulltone Full-drive is in het bezit van de JRC4558 en heeft een totaal eigen klank. De reeds eerder genoemde diodes, capacitoren en gebruikte weerstanden zijn dus wel degelijk van invloed. Door te experimenteren met de verschillende onderdelen zou je nu je eigen ideale klassieke overdrive kunnen samenstellen. Helaas is niet iedere gitarist even technisch onderlegd. Vandaar ook dat veel fabrikanten de consument om de oren slaan met termen als ‘silicon/germanium diodes, LED, MOSFET en asymetrical clipping’. Dat klinkt best lekker, maar laten we eerlijk zijn, de gemiddelde gitarist heeft er weinig kaas van gegeten. Gelukkig lust Jamie Stillman van EarthQuaker devices er wel pap van. Dat bleek toen hij jaren terug als armlastige muzikant zelf zijn favoriete dirt-pedaal wou repareren. Het interne circuit van zijn overdrive bleek voor hem geen geheimen te bezitten. Al snel ging hij experimenteren met verschillende onderdelen en schakelingen. Zijn zelfgemaakte pedalen raakten in trek bij de lokale gitaristen en zodoende is in 2005 EarthQuaker Devices ontstaan. Inmiddels is het bedrijf uitgegroeid tot een volwaardige speler op de drukbezette markt voor effectpedalen.

Aanvankelijk was EartQuaker devices niet bepaald happig om een Tube Screamer Stijl overdrive te ontwikkelen. Juist vanwege alle verschillende kampen (silicon, germanium, enzovoort). Uiteindelijk is het bedrijf toch overstag gegaan, maar in plaats van een keuze te maken tussen verschillende onderdelen is besloten deze allemaal te integreren in één pedaal. Het resultaat van dit alles is de EarthQuaker Palisades, een overdrive die de gitarist laat experimenteren met verschillende manieren van clipping en typen diodes. Met de EarthQuaker Palisades kan de gitarist nu dus zonder de soldeerbout ter hand te nemen zijn eigen ideale tweekanaals overdrive samenstellen. De Palisades maakt tussen de bedrijven door ook even een einde aan de discussie over gebufferde en ongebufferde pedalen door de toevoeging van de mini-schakelaar waarmee de buffer simpelweg aan of uit kan worden gezet.

Voor wie aanleg heeft voor elektrotechniek blijft het natuurlijk leuk om zelf te experimenteren. Maar voor de doorsnee gitarist is de Palisades van Earthquaker Devices een ideale manier om de geheimen van de overdrive te ontrafelen. Het enige nadeel aan de Earthquaker devices is de levertijd. Daar de handgemaakte pedalen behoorlijk in trek zijn zijn ze niet altijd even makkelijk verkrijgbaar. Gelukkig zijn er genoeg andere klassieke overdrives beschikbaar die gebruik maken van de legendarische JRC-4558 Chip. Van de voordelige Electro Harmonix East River Drive, tot de Hand-Wired Ibanez Tube Screamer. De Route 808 van TrueTone (het vroegere Visual Sound) liet qua naam weinig te raden over maar wordt helaas niet meer gemaakt. Gelukkig is er nog wel de V2 Double Trouble, deze biedt u zelfs twee overdrives met JRC-4558 chip voor de prijs van één.

To Chip or not to Chip?

Voor consumenten is het gelukkig vrij makkelijk te bepalen of een overdrive-pedaal gebruik maakt van de JRC-4558. Gezien de legendarische status van de chip zal de gemiddelde fabrikant immers geen kans onbenut laten om er melding van te maken. Welke klassieke overdrive voor jou het beste is kun je uiteraard het beste zelf bepalen. Probeer er eens een paar uit in de shop, maar probeer hierbij wel de verleiding van de vele high end gitaren en versterkers te weerstaan. Het is uiteraard bijzonder aantrekkelijk om een pedaal uit te testen met een exclusieve Fender Custom Shop Stratocaster en een handwired VOX AC-30. Dat gaat ook zeker wel goed klinken, maar vergeet niet om te het pedaal ook te testen in combinatie met een set up die overeenkomt met wat je thuis of in de oefenruimte hebt staan. Wat voor pedaal ook maar je voorkeur heeft, de kans is groot dat je hem bij Bax-shop kunt bemachtigen.