Fretloze basgitaar: voor- en nadelen

Eigenlijk is de fretloze bas een bijzonderheid in de wereld van de basgitaar. Want verreweg de meeste bassisten spelen op een fretbas. Ook de meeste popmuziek die je hoort, is met een fretbas ingespeeld. Maar toch heeft de karaktervolle fretloze bas een trouwe schare muzikanten die het instrument met liefde en passie bespelen. Wat is de kracht van de fretloze bas?

Foto’s: Gerard Burgers

• Eigen karakter
• Alle muziek
• Zuiver spelen
• Precision bass
• Jaco Pastorius
• Zangerig
• Fretloos gaan spelen
• Goed om te weten
•     Met of zonder ‘streepjes’
•     Keuze van snaren
•     En een fretloze gitaar?
• Zie ook

Eigen karakter

“Het vergt een geoefend oor om te horen of een nummer met fretbas of fretloze bas is ingespeeld. Temeer omdat het basgeluid vaak wat verstopt zit achter de andere instrumenten. Tegelijk geldt: als een nummer met een fretloze bas is ingespeeld, krijgt deze doorgaans een wat prominentere rol in het geheel. En dat is niet voor niks. Want de fretloze bas heeft een heel eigen karakter.”Dat vindt bassist Hans Naves, die al veertig jaar fretloos speelt en daar ook een uitgesproken voorkeur voor heeft. Hoewel hij ook fretbassen in zijn kleine studio heeft staan. Met zelfs een zessnarige ertussen. “Mijn voorkeur gaat sterk uit naar de fretloze bas. Maar en af en toe heb je een fretbas nodig. Zeker in muziek waarin je als bassist gaat ‘slappen’. Op zich kan dat wel met een fretloze bas. Maar het klinkt niet. Het karakteristieke geluid van ‘slappen’ krijg je doordat de snaar tegen de metalen fret aan ‘klettert’. Een fretloze bas heeft geen fretten, dus slaat de snaar tegen het hout van de toets. Dat geeft niet die sound en de toon slaat ook meteen dood.”

Alle muziek

Volgens Hans is het niet echt kunnen ‘slappen’ eigenlijk de enige beperking die een fretloze bas heeft. “Verder kun je er gewoon alle muziek mee spelen. Ook rock en heavy metal, waarin het allemaal recht-toe recht-aan moet. Ik heb wel eens met een heavy metal band meegespeeld met een fretloze bas. Dat kan gewoon. Sterker nog, ik vind dat het zelfs een extra dimensie toevoegt. Maar het is niet gebruikelijk.”Hans laat horen wat je op een fretloze bas kan. Het is meteen duidelijk dat je dit allemaal niet, of veel minder kan doen op een fretbas. Een mooi vibrato maken, glijden van de ene toon naar de andere, iedere toon zijn eigen kleur geven. Heel mooi. Eigenlijk wonderlijk dat verreweg de meeste bassisten voorkeur hebben voor een fretbas. Hans heeft daar geen verklaring voor. Gemakzucht misschien? Een fretloze bas is immers lastiger spelen. “Nee. Dat kan ik me niet voorstellen. Ik zou het niet weten. Ik weet alleen dat ik zelf een sterke voorkeur heb voor fretloos. Juist door al die kleuringen die je kunt aanbrengen. Nu maak ik ook graag muziek waarin dat goed tot zijn recht komt, zoals jazz. Maar in de popmuziek kun je ook mooie dingen doen met een fretloze bas. Als ik fretloos speel, heb ik altijd het gevoel dat ik ‘compleet’ bezig ben met muziek maken. Ik kan er meer gevoel in leggen en het is inspirerend.”

Zuiver spelen

Hoe dan ook, je maakt het jezelf niet makkelijker door naast fretbas ook fretloos te gaan spelen. De grootste uitdaging op een fretloze bas is zuiver spelen. En dat komt op de millimeter precies, zoals dat ook voor bijvoorbeeld een contrabas geldt, die per definitie fretloos is. “Op een fretbas heb je nog wel iets speling. Ook al zit je vinger niet strak achter de fret, de toon is toch zuiver dankzij de fret. Maar die vrijheid heb je op een fretloze bas niet, je moet je vinger exact plaatsen. Zeker in de hogere regionen, waar de tonen dichter op elkaar zitten. Tegelijkertijd is het juist ook weer mooi dat de toon van een fretloze bas soms er net tegenaan zit of er een beetje omheen zweeft. Dat is juist weer het karakteristieke van een fretloze bas”, vindt Hans. Maar reken erop dat er extra uren oefenen bij komen als je naast fretbas ook fretloze bas wil kunnen spelen. “En behoorlijk wat uren”, weet Hans. “Natuurlijk ook om al die muzikale mogelijkheden op de fretloze bas te ontdekken en te ontwikkelen. Zelf ervaar ik dat ik bij meer oefenen op de fretloze bas ik vanzelf ook beter op de fretbas wordt. Fretloos spelen vraagt een grotere precisie en daar heb je blijkbaar op de fretbas weer profijt van.”

Precision bass

Historisch gezien was de fretbas er eerder dan de fretloze bas. Terwijl het basgeluid van oorsprong juist fretloos werd gemaakt, namelijk met de contrabas. Dat gebeurde vooral in bigbands. Toen daar de elektrische gitaar zijn intrede deed, werd de bigband steeds luider. Voor de contrabassisten was het bijna geen doen om er bovenuit te komen. Hard aan de snaren plukken, op een podiumpje staan dat mee resoneerde, het bleef heel hard werken. Dat gegeven inspireerde in de jaren vijftig de Amerikaanse gitaarbouwer Leo Fender tot het ontwikkelen van de basgitaar zoals we die nu kennen. Hij ontwierp een elektrische basgitaar op basis van de ‘gewone’ elektrische gitaar. Dus geen grote, holle klankkast meer zoals de contrabas, maar een ‘solid body’ met daarop een element dat het geluid van de snaren oppikt, om dat vervolgens naar een versterker te sturen. Bijkomend voordeel: de elektrische basgitaar is een stuk kleiner en lichter dan de traditionele contrabas en daardoor handzamer. Maar Leo Fender ging nog een stapje verder. Hij maakte ook fretten op de hals van de basgitaar, waardoor het gemakkelijk werd om zuiver te spelen. Om die reden noemde Fender zijn instrument de Precision bass. De Fender Precision bass kwam in 1951 op de markt en was een commercieel succes.

Jaco Pastorius

Jaco Pastorius

“Ergens in de jaren zestig kwam er ook een fretloze versie van de Precision bass”, weet Hans. “Maar het bleef allemaal wat op de achtergrond. Fretloos bas spelen werd pas echt interessant gemaakt in de jaren zeventig, toen bassist Jaco Pastorius de fretten uit zijn Jazz bas sloopte. De Jazz bass heeft een slankere hals dan de Precision Bass en heeft meer en andere pick-ups. Die geven de Jazz bas een eigen sound, met meer boventonen. Die sound past heel goed bij fretloos spelen. Een mooi huwelijk.”Ook andere bassisten gingen op verkenning in de fretloze wereld, zoals Gary Willis, Percy Jones en John Giblin. “Voor mij waren dat heel inspirerende bassisten”, zegt Hans. “Wat zij deden, wilde ik ook kunnen. Zo is bij mij de liefde voor de fretloze bas ontstaan. Ook Jack Bruce van onder meer Cream heb ik altijd inspirerend gevonden. En vergeet Sting niet. Bij The Police speelde hij veel fretloos en dat deed hij heel goed. Bijvoorbeeld in Every little thing she does is magic.”

Zangerig

De liefde voor de fretloze bas die bij Hans in de jaren zeventig ontstond, is nooit meer weggegaan. “Zo hoort een bas te klinken, dacht ik destijds. En zo denk ik er nog steeds over. Die enorme rijkheid aan tonen, al die manieren waarop je een toon kunt maken. Ik ervaar de fretbas als digitaal, de fretloze bas als analoog.”Behalve dat de fretloze bas meer muzikale mogelijkheden biedt, wordt de toon ook wezenlijk anders gemaakt dan op een fretbas. Dat is technisch te beredeneren. Op de fretbas druk je een snaar in en die komt dan tegen de metalen fret aan, in feite een scherp randje waar de snaar strak overheen staat. Bij de fretloze bas is dat anders. Dan is er een vinger die de snaar tegen de houten toets op de hals drukt. Geen scherp metalen randje dus, maar hout en een vinger van vlees en bloed. Waarbij het hout resoneert door de trilling van de snaar. Die resonantie wordt weer gekleurd door de houtsoort die voor de toets gekozen is. Alleen al door deze factoren klinkt een fretloze bas anders dan een fretbas. “Vervolgens kun je met die vinger van alles doen”, vertelt Hans, die het meteen demonstreert. “Je kunt er een mooi vibrato mee maken, naar een andere toon glijden, de toon kleuren. Dat is wat een fretloze bas zo zangerig en levendig maakt. En waardoor hij als instrument dicht bij de zangstem komt.”

Fretloos gaan spelen

Stel je bent bassist en besluit om ook fretloos te gaan spelen. Dan moet je uiteraard eerst op zoek naar een fretloze bas die bij je past. “Doorgaans is dat een bas dat qua eigenschappen dicht bij de fretbas ligt die je voorkeur heeft”, adviseert Hans. “En dan gaat het met name om de hals. Op de hals heb je, net als bij de fretbassen, keuze uit verschillende houtsoorten. Vaak is de toets van pallissander of ebben. Mijn eigen voorkeur gaat uit naar ebben, omdat dat harder is, waardoor de tonen duidelijker worden.”Vervolgens moet je aan de slag om je het fretloos spelen eigen te maken. “En dat is veel oefenen”, weet Hans. “Ik geloof zelf trouwens heel erg in de houding die klassieke gitaristen aannemen bij het spelen (zie foto hierboven). Daarbij houd je je rechterpols recht, wat prettiger spelen is, zeker bij langdurig spelen. En de hals is dichtbij, zodat je goed met de toppen van je vingers kunt spelen. Bij fretloos spelen is dat belangrijk, omdat de toon vooral door de vingers wordt gemaakt.”Dan nog een advies: “Pluk niet te hard aan de snaren, maar speel subtiel. Dan heeft de gespeelde toon meer klankrijkdom, waar je muzikaal veel mee kunt. Ook op de fretbas speel ik zo subtiel, maar op een fretloze bas is die noodzaak nog groter.”

Zie ook

» Fretloze basgitaren
» Alle basgitaren & accessoires

» Baslijnen maken – Handleiding voor de bassist
» De contrabas – Leer hem beter kennen
» Top 10 songs met een bijzonder bas-intro
» Top 10 songs met een bijzondere bas-solo
» Hoe word ik bassist?
» Wat is de beste basgitaar voor mij?

De contrabas – Leer hem beter kennen Basgitaar afstellen voor beginners Online gitaar kopen: waarom wordt hij niet afgesteld geleverd? Jazz Bass versus Precision Bass: de verschillen onder de loep Basgitaar leren spelen – Alles voor de beginner 4- of 5-snarige basgitaar – Welke is de beste keuze voor jou?