Pentatonische toonladder: makkelijk te leren!
Gepubliceerd op dinsdag 7 april 2020
We hebben het eerder gehad over de twee meest gebruikte toonladders, namelijk die van majeur en mineur. Vooral de majeur toonladder zit al eeuwenlang in onze westerse hoofden ingebakken. Maar ook de pentatonische toonladders klinken erg vertrouwd voor ons, zeker voor degenen die veel naar pop, rock en blues luisteren. De pentatonische toonladder is er in een majeur- en een mineur-variant. Ze zijn makkelijk te leren en je kunt er snel mee improviseren!
- Pentatoniek
- Majeur pentatonisch
- Gemakkelijk improviseren
- Mineur pentatonisch
- Majeur of mineur?
- Zie ook
Pentatoniek
Speel alleen de zwarte toetsen op een piano en je hebt de majeur pentatonische toonladder al te pakken. Misschien vind je het een beetje ‘Chinees’ klinken. Dat is niet zo gek, want de Chinese muziek maakt gebruik van de pentatonische toonladder. Ook de Keltisch-Ierse en Schotse muziek, de Indiaanse muziek en de blues maken gebruik van pentatoniek (‘vijftonigheid’), zoals dat in muziektermen heet. De klassieke muziek kan ook pentatonisch zijn, of pentatonische elementen bevatten. Het stuk Morgenstimmung van de Noorse componist Edvard Grieg is daar een voorbeeld van. Veel kinderliedjes zijn gebaseerd op pentatoniek. De term pentatoniek is afgeleid van het oud-Griekse woord ‘pente’, dat ‘vijf’ betekent. Een pentatonische toonladder bestaat dan ook uit vijf tonen. In vergelijking met de majeur toonladder: die bestaat uit zeven tonen.
Majeur pentatonisch
Je zou de majeur pentatonische toonladder ook kunnen beschouwen als een afgeleide van de majeur toonladder. De majeur pentatonische toonladder is dan een majeur toonladder waaruit de leidtonen zijn weggelaten. Leidtonen zijn tonen met een halve toonafstand tot een andere toon. In de C majeur toonladder zit er een halve toonafstand tussen E en F en tussen B en C (het octaaf). In de C majeur pentatonische toonladder laat je de F en de B weg. Dus de kwart (4de toon) en de septime (7de toon). De toonladder C majeur pentatonisch wordt dan: C-D-E-G-A-C, waarbij de laatste C de eerste toon is van het volgend octaaf. In cijfers uitgedrukt: 1-2-3-5-6-8. Een andere toonsoort: G majeur is G-A-B-C-D-E-F#-G. Voor G majeur pentatonisch laten we de 4de en 7de toon weg, dus C en F#. Het wordt dan G-A-B-D-E-G. Nog een voorbeeld: F majeur is F-G-A-Bb-C-D-E-F. Voor F majeur pentatonisch laten we de 4de en 7de toon weg, dus Bb en E. Het wordt dan F-G-A-C-D-F.
Gemakkelijk improviseren
Voordat we naar de mineur pentatonische toonladders gaan, nog even dit: de pentatonische toonladders zijn prettige toonladders voor muzikanten, zeker voor muzikanten die improviseren. Met pentatonische toonladders is het gemakkelijk improviseren, je maakt namelijk niet gauw fouten. Dat geldt zeker voor de rock, die doorgaans akkoorden gebruikt met geen of weinig toevoegingen (zoals septimes en dergelijke). De akkoorden in de rock zijn vaak tweeklanken (power chords) of drieklanken. Deze akkoorden lenen zich uitstekend om pentatonische toonladders overheen te spelen. Bovendien laten pentatonische toonladders zich gemakkelijk op gitaar en basgitaar spelen. Het is niet met zekerheid te zeggen, maar het zou goed kunnen dat de toonafstanden tussen de snaren van een gitaar zo zijn gekozen, dat de gitaar zich goed leent voor pentatonische toonladders. Ook in de blues kun je op pentatonische toonladders improviseren. Voor toetsenisten nog wel eens gemakkelijk, want de blues-toonladders zijn niet in alle toonsoorten even prettig om te spelen. Je kunt het jezelf dan gemakkelijker maken door voor een pentatonische toonladder te gaan. Neem bijvoorbeeld The Thrill is Gone van de onlangs overleden blueslegende B.B. King. Dit is een blues in B mineur. Sommige toetsenisten vinden de B mineur blues toonladder lastig om te spelen tijdens een improvisatie. Geen probleem: improviseer dan op B mineur pentatonisch. Dat speelt een stuk comfortabeler en het klinkt fantastisch.
Mineur pentatonisch
Daarmee komen we aan bij de mineur pentatonische toonladders. We gaan even terug naar de vorige aflevering. De mineur toonladder kan dezelfde tonen bevatten als de majeur toonladder. Ze zijn dus nauw met elkaar verbonden. Je vindt de (zoals dat heet) parallelle mineur toonladder door de 6de toon van de majeur toonladder te zoeken. Bijvoorbeeld: de 6de toon in C majeur is a. Als je alle tonen uit de C majeur toonladder speelt van a tot a, dan heb je een A mineur toonladder. Datzelfde kunnen we doen met de pentatonische toonladders. C majeur pentatonisch en A mineur pentatonisch gebruiken beide dezelfde tonen. C majeur pentatonisch is C-D-E-G-A-C. A mineur pentatonisch is A-C-D-E-G-A. Dezelfde tonen, met het enige verschil dat C majeur pentatonisch op C begint en A mineur pentatonisch op A. Het zoeken van de parallel mineur is een handige truc om snel een mineur toonladder te vinden vanuit een majeur toonladder. Een andere voorbeeld: G majeur pentatonisch en E mineur pentatonisch gebruiken ook dezelfde tonen. En dat geldt bijvoorbeeld ook voor F majeur pentatonisch en D mineur pentatonisch. Bij mineur pentatonisch krijg je wat meer bluesgevoel dan bij een majeur pentatonisch. Dat komt doordat mineur pentatonisch een kleine terts en een kleine septime bevat, die ook in de blues toonladder zit (waarover in de volgende aflevering meer).
Majeur of mineur?
Dan nog de vraag: wanneer kies je (bijvoorbeeld bij improviseren) voor een majeur pentatonische toonladder en wanneer voor mineur pentatonisch? Eenvoudige vuistregel: bij een majeur toonsoort ga je voor majeur pentatonisch, bij een mineur toonsoort voor mineur pentatonisch. Het ligt trouwens ook aan het karakter van het liedje: komt steeds de kleine septime terug, dan leent het zich meer voor mineur pentatonisch. Kun je het niet precies beredeneren? Probeer het dan gewoon uit en laat je oren de beslissing nemen.
Op de hit The Thrill is Gone van blueslegende B.B. King kun je prima een mineur pentatonische toonladder spelen in de solo’s:
De volgende stap is het leren van de bluestoonladder!
Zie ook
» De kwintencirkel – De ideale tool voor elke muzikant
» Bluestoonladder – Leer hem hier in alle toonsoorten!
» Baslijnen maken – Handleiding voor de bassist
» Open stemmingen voor gitaar: probeer ze eens uit!
» Voortekens: kruisen, mollen en herstellingstekens
» Gitaar leren spelen: notenschrift, akkoorden of tabs?
» Gitaarakkoorden leren spelen voor beginners
» Cajon-ritmes leren spelen – De basis
» Piano-akkoorden spelen? Dit is de basis!
» Ukelele voor gitaristen: de 4 belangrijkste ukelele-akkoorden
» Akkoorden: theorie en akkoordsymbolen
» Noten leren lezen: ritme, tempo en maatsoort
» Noten leren lezen: mineur-toonladder en toonsoort
» Gitaar stemmen? Hier lees je hoe dat moet!
» Noten leren lezen: C majeur toonladder
» Gitaartabs leren lezen
Hoi Eric,
Bij het D-C-G akkoordenschema zit je eigenlijk in G Majeur. Hoewel je dan wel D & C Majeur Pentatonisch zou kunnen spelen, zit je in dat geval een stuk veiliger wanneer je de noten van de G Majeur Pentatonische toonladder gebruikt. Van deze 3 Majeur Pentatonisch ladders is de D voor de meeste oren toch net iets té avontuurlijk. C zit in dat geval dan net een beetje tussen G & D in.
Uiteindelijk bepaalt je eigen oor natuurlijk wat je zelf het beste vindt klinken. Die D Mineur Pentatoon is zeker een interessante keuze, maar is zeker ook niet alledaags voor op een D-C-G schema. Een meer gangbare optie qua mineur in dit geval zou de G Mineur Pentonische toonladder zijn. Dan krijg je namelijk hetzelfde in G als bij je eigen voorbeeld in A.
Theoretisch zou het eigenlijk niet moeten kloppen, wanneer je een Majeur akkoord combineert met een Mineur Pentatonische toonladder en ze allebei dezelfde grondtoon hebben. Maar vooral de 5e noot (de noot G over een A Majeur => b7) en de 2e noot (de noot C# over A Majeur => b3 = #2 = #9) geven je solo’s dan juist een duidelijk bluesy karakter.
In ieder geval veel pentatonisch speelplezier toegewenst.
Met vriendelijke groet,
Danny | Bax Music
Hallo! Fijne site en fijne info maar toch een vraag. Er staat “bij een majeur toonsoort ga je voor majeur pentatonisch” maar dat klinkt meestal niet in tegenstelling tot de mineurladder. Pak t welbekende “Sweet home Alabama” (D-C-G) en improviseer dan in D majeur (D toonsoort) pentatonisch. dat klinkt niet! Je kunt wel improviseren in D mineur pentatonisch, dat klinkt altijd. Dat geldt ook voor een eenvoudige bluesprogressie. Een blues in A improviseer je in A mineur pentatonisch. Vraag; waarom over de meeste akkoordenprogressies met alleen majeur akkoorden toch improviseren in de mineur pentatonische ladder? Met vriendelijke groet, Eric.
Wat is dit een geweldige site zeg,. Op internet is veel, vooral Amweikaanse, stof te vinden, doch dit spant toch wel de kroon. Komt er nog iets over de toepassing van akkoorden in progressies? En over veel gebruikte progressie vormen in de jazz? (ii-5-I enz) Dat zou ik toch wel fijn vinden. groetjes Andre Nonthaburi, Thailand.
Dag Andre,
Bedankt voor je compliment. In dit overzicht (misschien had je het al ontdekt) vind je alle muziektheorie-gerelateerde blogs. Diverse blogs over akkoorden, maar nog niet zo veel over akkoordprogressies. We noteren je idee! Of dit in de nabije toekomst al gaat lukken, kan ik helaas niet zeggen.
Marnix | Bax Music
Top dit, speel al heeeeeeel lang zonder enige theoretische kennis maar deze site maakt het gewoon leuk en goed uitgelegd om me er nu eindelijk eens wel in te gaan verdiepen
Daar doen we het voor!
Wat een mooie en grote site en uitleg over diverse disciplines !