Zingen met effecten: growlen, grunten, distortion, krijsen, kraken, ruisen…
Gepubliceerd op vrijdag 1 november 2019
In deze aflevering van de serie over zangtechniek gaan we het hebben over effecten. Effecten zijn kruiden waarmee je je zang op smaak brengt. Denk aan growlen, grunten, vocal fry, distortion, kraken en krijsen. Als je dit op de juiste manier en met professionele begeleiding doet, kan het zonder stemschade.
- Ga niet zelf experimenteren
- Effecten
- Krijsen
- Growlen
- Grunten
- Distortion
- Kraken en ruizen
- Onbedoelde effecten
- Voorwaarden
- Goed om te weten
- Blijf uit de gevarenzone
- Effecten en hun kenmerken
- Zie ook
Ga *niet* zelf experimenteren
Dit artikel is bedoeld om je kennis te laten maken met de verschillende gangbare effecten en als naslagwerk. Ben je vastberaden en wil je je deze effecten eigen maken? Zoek dan een professionele zangcoach. De oplossing voor je probleem is door een zangdocent meestal vrij eenvoudig te vinden. Zoek een zangdocent die jou kan begeleiden, bijvoorbeeld een CVT- of Vocal Feedback-docent. Zelf experimenteren zonder deskundige begeleiding is (zeker bij bepaalde effecten) te riskant voor je stem.
Effecten
Sommige zangers passen permanent een bepaald effect toe op hun stem, waarmee het hun handelsmerk is geworden. In dit artikel zullen we daar een aantal voorbeelden van noemen. Sommige effecten zijn verbonden aan een bepaalde muziekstijl. Zo is deathmetal een muziekstijl die wordt gekenmerkt door grunten. Meestal pas je een effect gedoseerd toe en zijn de gekozen effecten en de gekozen momenten een artistieke keuze van de zanger. Effecten zijn de kruiden in je zang. Eigenlijk zijn ze onmisbaar om je zang aantrekkelijk te maken. Je kunt er accenten mee leggen in de gezongen tekst. Zo kom je dicht bij de manier waarop je in het dagelijks leven je stem gebruikt als je iets vertelt. Het gebruik van effecten hoeft niet extreem, maar gewoon gedoseerd en op bepaalde momenten. Denk er eens over na, experimenteer er mee, maak opnames, luister ze terug en stel zo je persoonlijke ‘kruidenpakket’ samen.
Krijsen
Eigenlijk hebben we al eens een aflevering gewijd aan effect. Dat was de aflevering over belting en twang. Belting is de aangewezen techniek als je hard én hoog wilt zingen. Een onmisbaar onderdeel van belting is twang. Dat is het achterover klappen van je strottenklepje ofwel epiglottis. Daardoor gaat je spraakkanaal als een soort megafoon werken en wordt het frequentiegebied tussen 4.000 en 5.000 Hz extra versterkt. Belten is het zingen zonder compressie, over de volle breedte van je stembanden, met maximale twang. Voor een uitgebreide beschrijving van belten ons blog hierover. Eigenlijk is belten gewoon krijsen. Je kunt het ‘krijseffect’ versterken door niet over de volle breedte van je stembanden te zingen, maar alleen over de randjes. Met name vrouwen kunnen dit, voor mannen is dit lastiger. Als vrouwen echt heel hoog gillen, komen ze in het zogeheten fluitregister. Een sprekend voorbeeld daarvan is de Braziliaanse zangeres Georgia Brown, die een bereik heeft van acht octaven. Een stapje verder dan gillen is krijsen. Dat is gillen met distortion (vervorming). Dat doe je door je strottenklepje (te) ver achterover te kantelen, waardoor het klepje gaat meetrillen.
Growlen
We gaan naar growlen. Dat is het beste te vertalen als ‘grommen’. Bekende growlers zijn Tom Waits en (van wat langer geleden) Louis Armstrong. Overigens combineert Tom Waits growlen met grunt, waarover straks meer. Je krijgt de typische growl-sound door je valse stembanden flink mee te laten trillen met je ware stembanden. De valse stembanden zitten boven je ware stembanden (zo heten je ‘echte’ stembanden). De valse stembanden zijn twee plooien, die minder goed kunnen sluiten dan je ware stembanden. Het proberen te sluiten van je valse stembanden kost ook meer kracht. Als je wilt voelen waar je valse stembanden zitten, doe dan de Kermit de Kikker-oefening. Doordat bij growlen je ware stembanden ook meedoen, kun je al growlend een melodie zingen. Growlen doe je zonder compressie. In een van onze vorige blogs zijn we uitgebreid ingegaan op zingen met en zonder compressie. Bij zingen met compressie zijn het de stembanden zelf die tegen elkaar aan gaan staan (actieve modus). Bij zingen zonder compressie (passieve modus) zijn het de omliggende spieren die de stembanden tegen elkaar aan zetten, waarbij de stembanden zelf ontspannen blijven. Het is altijd belangrijk om je er bewust van te zijn of je met of zonder compressie zingt. Dat geldt zeker bij het zingen met effect.
Grunten
Growlen lijkt sterk op grunten, bekend van met name de deathmetal. Het verschil is dat bij grunten je ware stembanden niet meedoen. Daardoor kun je bij grunten geen melodie zingen, want met je valse stembanden kun je geen melodie maken. Grunten is dus zonder compressie, hevig trillende valse stembanden en de ware stembanden doen niet mee. Mede hierdoor kun je ook niet hoog grunten. Zangers die toch hoger willen, gaan dan vaak over naar distortion. Grunten wordt meestal gedaan door mannen. Een bekend voorbeeld is Karl Willetts van de deathmetalband Bolt Thrower. Maar ook vrouwen kunnen grunten en dan klinken ze bijna net zo laag als mannelijke grunters. Dat komt doordat de valse stembanden van vrouwen bijna net zo groot zijn als die van mannen. Het verschil is kleiner dan het verschil tussen de ware stembanden bij man en vrouw. Een sprekend voorbeeld van een vrouwelijke grunter is Angela Gossow van Arch Enemy. Nauw verwant aan grunten is de vocal fry. Hier is sprake van als er een soort grunt is met veel lucht, veel ruis erbij. Er zijn spectaculaire sounds mee te maken. De meeste vocal fry effecten gaan erg zacht, maar op een opname klinkt het alsof iemand helemaal over de zeik is. Luister maar eens naar The Dillinger Escape Plan.
Distortion
Een veelgebruikt effect is distortion, oftewel overdrive of vervorming. Het is vergelijkbaar met de distortion op de elektrische gitaar. Daar gaat het om het oversturen van een (buizen)versterker. Bij de stem is het ook een soort oversturing, maar niet doordat het te hard gaat. Daar zou je stem alleen maar schade van oplopen. Distortion op je stem ontstaat door het te veel toepassen van twang, dus het te ver achterover kantelen van je strottenklepje. Je strottenklepje gaat dan als het ware stuiteren. Als je dit combineert met het meedoen van je valse stembanden (zoals bij growlen), dan krijg je distortion. Verder is het belangrijk dat je de klank iets hoger in je keel vormt dan je normaal doet. Je strottenhoofd is bij distortion ook veel hoger. Zingen met distortion kan zowel met als zonder compressie. Een zanger als Kurt Cobain van Nirvana paste distortion vrijwel continu toe in zijn zang. Janis Joplin is ook een sprekend voorbeeld. Een musicalzangeres als Pia Douwes kan het trouwens ook. Ze past het toe in de musical We Will Rock You. Ilse DeLange heeft ook een tijd gehad dat ze distortion toepaste, maar nu doet ze dat minder.
Kraken en ruisen
Zingen met een krakende stem is in principe heel eenvoudig. Je gaat vanzelf kraken als je met compressie zingt op een laag volume. Zingen met compressie heeft namelijk een beperkt bereik: de volumeknop kan van 3 tot 7. Wil je met compressie harder dan 7, dan veroorzaak je schade. Ga je met compressie zachter dan 3, dan ga je kraken. Dit kan overigens geen kwaad. Zo’n krakende stem is typerend voor Amerikaanse helpdeskmedewerkers en ook jonge Amerikaanse actrices hoor je het vaak doen. Wat wel kwaad kan, is het zingen met ruis in je stem. Dat doe je door lucht toe te voegen aan je stem. Een zanger als Sting heeft er stemproblemen door gekregen. Als je zingt met compressie en je voegt ruis toe aan je stem, dan is dat zonder meer gevaarlijk. In principe kan het wel als je zingt zonder compressie, veel ademsteun geeft en zacht zingt, maar de risico’s blijven. Norah Jones en George Michael passen ruis toe, maar zij beheersen dit heel goed en ze wisselen het af. Ook een zanger als James Morrison heeft ruis in zijn stem. Belangrijk gegeven is wel dat dit in de studio gemakkelijker is dan in een live situatie, vanwege het volume. Je hoort dan ook dat James Morrison in een live situatie anders zingt dan op de cd.”Ik raad zingen met ruis op compressie heel erg af”, zegt zangcoach Alfons Verreijt. “Het risico op stemschade is gewoon te groot. Dat geldt trouwens ook voor de vocal fry. Het is heel link als je niet precies weet wat je doet. Mocht je het toch willen leren, zoek dan een zangdocent die echt weet hoe je het verantwoord aanpakt. Want het is zeker mogelijk om het op een niet-destructieve manier te doen. Maar daar komt veel bij kijken.”Het laatste effect dat we hier noemen, is jodelen. Dat krijg je door zingen met en zonder compressie snel af te wisselen. Bekende voorbeelden zijn Dolores O’Riordan (The Cranberries) en Shakira.
Onbedoelde effecten
De effecten die we hier hebben besproken, zijn bewust toegepaste effecten. Er bestaan ook onbedoelde effecten. Sommige ervan kunnen een risico zijn voor je stem. Een voorbeeld van een onbedoeld effect is de distortion die je onvermijdelijk krijgt als je met compressie een hoge ‘oe’ zingt en koste wat kost probeert die ‘oe’ als klank zo goed mogelijk te handhaven. In de vorige aflevering hebben we uitgelegd dat sommige klinkers niet hoog te zingen zijn. Als je met compressie een ‘oe’ hoog wilt zingen, dan moet je hem laten neigen naar een ‘oh’. Dat geldt ook voor de ‘a’. Die moet je een naar een ‘uh’ laten neigen. Doe je dat niet, dan gaat je stem onbedoeld vervormen. Je hoort dat bijvoorbeeld in de zang van wijlen Freddie Mercury, de leadzanger van Queen. Als je met compressie te hard zingt (volumeknop boven 7), dan gaat je stem ook onbedoeld vervormen. Het klinkt interessant, maar het is zonder meer schadelijk voor je stem. Ieder onbedoeld effect is een risico, omdat je buiten de grenzen van je stem gaat.
Voorwaarden
Om effecten verantwoord toe te passen, gelden enkele belangrijke voorwaarden. Ten eerste: zorg voor een goede ademsteuntechniek. Adem zo min mogelijk lucht in en zet de ademsteun vóór de te zingen zin. Zorg verder dat je het zingen met en zonder compressie tot in de puntjes beheerst en heb ook het inzicht wanneer je wel en niet compressie toepast. Zing niet op een te hoog volume. Door een effect lever je altijd volume in, omdat het toevoegen van een effect energie onttrekt aan je stemgeluid. Vergelijk het met fietsen met een kartonnetje tussen je spaken: je maakt een boel lawaai, maar door de grotere weerstand fiets je zachter. Bij zingen met effect gebeurt dat ook. Accepteer dat je volume verliest en forceer jezelf niet naar een hoger volume. Tot slot is het bij effecten als distortion en grunt heel belangrijk dat je veel energie in je lijf opbouwt voordat je een toon inzet. Dat is het behoud van je stem. Het kan zeker geen kwaad om een flinke ‘woede’ in je lijf (niet in je keel!) te voelen en je als het ware stevig schrap te zetten voordat je geluid maakt.
In dit artikel hebben we ons beperkt tot de meest gangbare effecten. Daarnaast zijn er nog allerlei exotische effecten, zoals boventoon zingen en dergelijke.
Misschien heb je in deze aflevering één belangrijk effect gemist. Dat is vibrato. Daar gaat de volgende aflevering over.
Goed om te weten
Blijf uit de gevarenzone
Het kan gebeuren dat je bij growlen, grunten of distortion een droog gevoel in je keel krijgt en de neiging tot slikken. Op zich is dat niet gevaarlijk. Je werkt met je valse stembanden en die raken elkaar. Dat zijn ze misschien niet gewend en dat geeft een droog gevoel. Het kan ook een indicatie zijn dat je je ware stembanden mee aanspant (naast je valse stembanden) en dat is juist niet de bedoeling. Drink een paar slokken water en stop er voor vandaag even mee. Als je later de draad weer oppakt, probeer er dan steeds aan te denken dat je je ware stembanden ontspannen houdt. Krijg je door het gebruik van genoemde effecten een kriebel in je keel en/of de neiging tot hoesten? Dan kom je in de gevarenzone en moet je onmiddellijk stoppen. Je doet dan iets verkeerd. Misschien zit het in je ademsteun, bouw je op een verkeerde plek spanning op, is de plaatsing van het effect in je spraakkanaal verkeerd of zing je met compressie terwijl het zonder compressie moet. De meest gemaakte ‘fout’ bij het zingen met distortion of grunt is het zingen met te weinig energie. Dat los je op met heel veel steun en actie in je lijf.
Effecten en hun kenmerken
In onderstaande tabel zie je per effect de belangrijkste zangtechnische kenmerken. Heel belangrijk is of een effect met of zonder compressie wordt gezongen. Let daar steeds goed op. Let er ook op dat je bij het zetten van compressie niet probeert om je stembanden zo zwaar mogelijk tegen elkaar aan te zetten. Bij zingen met effect en met compressie moet de compressie net zo ontspannen aanvoelen als wanneer je zingt zonder effect.
Zie ook
» 5 simpele manieren om je zangstem gezond te houden
» Fluitregister, boventoonzang en diplofonie – Kun je dat leren?
» Zingen met vibrato
» Klinker-problemen (en oplossingen) bij het zingen
» Pitch-correctie: Auto-Tune, Melodyne… valsspelerij?
» Hoe je een koor moet opnemen
» Zing! Het is goed voor je (ook al kun je het niet)
» Zang-opnames mixen in 5 stappen
» Zang opnemen en versterken voor beginners
» Alle Zangtechniek-blogs
» Alle Zang-blogs
» Microfoons en accessoires
» Zangboeken
» Vocal effects
» Speakers
Alfons Verreijt
Alfons Verreijt is zangcoach en ontwikkelaar van de VocalFeedback-methode. Hij studeerde zang aan de conservatoria van Rotterdam en Hilversum. Hij was ontevreden over de bestaande zangmethode die tijdens zijn opleiding werd gebruikt en startte in 1998 een zoektocht naar een betere methode. Die leek hij korte tijd gevonden te hebben in CVT, maar toen ook deze methode niet consequent en omslachtig bleek, besloot hij van de grond af opnieuw te beginnen. Tijdens de ontwikkeling van VocalFeedback stuitte hij op dr Baxter (Old Way New Way) en NLP. Daarmee realiseerde hij zich gaandeweg steeds meer dat ons brein in staat is om meer dan 90% van het zingen op de automatische piloot te leren doen. Door middel van het zogenaamde ‘ankeren’, een term uit de NLP, worden zangtechnische lagen aan elkaar gekoppeld in het onderbewustzijn. Dit levert onmiddellijk spectaculaire resultaten op. Tijdens meer dan 150 live-uitzendingen, waarin Alfons leerlingen coacht, zie je dat er meestal al na 5 à 10 minuten duurzame en hoorbare verbetering optreedt. Alfons was als coach werkzaam op vele muziekscholen, heeft zijn eigen lesstudio en ontwikkelt online zangcurssussen. Hij werkte voor verschillende tv-programma’s, waaronder X Factor en Popstars, als zangoach en talentscout.
Bestel ‘De Essentie van de Stem’
Het boek van Alfons Verreijt, De Essentie van de Stem, is voor 25 euro inclusief verzendkosten te koop bij Alfons en Peggy Verreijt. Stuur een e-mail naar pverreijtvalke@gmail.com. Je ontvangt dan de bestelgegevens, waarna het boek naar je wordt opgestuurd.
Op zoek naar een Vocal Feedback Methode-coach?
Neem contact op met Nandy Mannaert! Zij kan je vertellen waar in Nederland je een Alfons Verreijt Vocal Feedback Methode-coach kunt vinden.
