Luisterboeken inspreken: hoe doe je dat?

Luisterboeken worden steeds populairder en dus stijgt ook de vraag naar audioboeken-makers. Gastblogger Marc Graetz houdt zich professioneel bezig met het inspreken van luisterboeken. In dit artikel vertelt hij hoe de wereld van de luisterboeken eruitziet en wat er komt kijken bij het inspreken van zo’n boek. Op wat voor toon moet je bijvoorbeeld voorlezen? En wat voor apparatuur heb je nodig?

• Van gehandicaptenzorg naar entertainment
• Luisteren is het nieuwe lezen
• Hoe moet je een luisterboek voorlezen?
•     Goed voorlezen
•     Volume bij het voorlezen
• Hoe Bax Music mij hielp (en jou kan helpen!)
•     Stel je eigen set samen
• Akoestische cabine
• Kortom
• Zie ook

Van gehandicaptenzorg naar entertainment

Het eerste luisterboek in Nederland was De oude man en de zee van Ernest Hemingway en werd in 1955 bij een blindeninstituut in Grave opgenomen. Kinderboekenschrijfster Annie M.G. Schmidt werd aan het eind van haar leven blind en richtte in de jaren 80 een voorleeskring met meerdere toen bekende auteurs op. Gelukkig heeft het audioboek de stofnesten afgeschud en is niet meer weg te denken uit vele broekzakken, tablets en laptops. Tegenwoordig bedient Dedicon nog steeds de doelgroep slechtzienden met duizenden fictie- en non-fictieboeken per jaar, wekelijks de krant of je favo tijdschrift in gesproken vorm. Plus 1.000.000 streams en downloads. De audioboeken van Dedicon verschijnen op DaisyROM, maar speciale apparatuur is niet nodig, want die kun je ook gewoon in je laptop of pc afspelen. Te leen in iedere bibliotheek.

Luisteren is het nieuwe lezen

Lezen is steeds minder populair onder de jeugd. Voor onderwijs is het vaak nog noodzakelijk, maar voor vertier en leesgenot grijpen de tieners niet meer zo gauw naar een papieren boek. Het luisterboek vangt een stuk van die teruggang op, want – mits op een aantrekkelijke manier voorgelezen – is een luisterboek weer een spannend avontuur. En ook de serieuze non-fictie is als luisterboek beschikbaar, langs een breed spectrum van Thierry Baudet tot Rutger Bregman, van Not Giving a Fuck tot Blondjes Beleggen Beter. Commerciële aanbieders als Storytel, Audible en Luisterrijk hebben nu ontdekt dat wij mensen van gemak houden. Tijdens afwassen, autorijden en treinritten wordt er heel wat afgeluisterd. Al die honderdduizenden titels moeten ook ingesproken worden. Zelf doe ik dat als vrijwilliger bij Dedicon. Het werk dat mij het meest raakte was Manifest van een Immigrant van Suketu Mehta. En ook Nu Ik Je Zie van Merlijn Kamerling mocht ik daar opnemen. In het onderwijs is ook de kracht van het luisteren doorgedrongen. Blinden, slechtzienden en mensen met een leesbeperking (onder andere dyslexie) krijgen de examens als audiobestanden aangeboden, kunnen er dus naar luisteren. Daarmee hebben ze eerlijkere kansen bij het behalen van een diploma.

Hoe moet je een luisterboek voorlezen?

Zoals een lezer van een papieren boek zelf de stemmen van personages ‘bedenkt’, zo is de voorlezer sturend in de beleving van het boek. De stem van de voorlezer en haar/zijn stijl kan het genieten van een audioboek maken of breken. Bekende Nederlanders worden soms gevraagd als voorlezer, ook lezen bekende auteurs soms zelf hun eigen werk voor. Dat is niet altijd een succes om naar te luisteren: goed kunnen schrijven betekent nog niet goed kunnen voorlezen. Ik heb vaker een boek afgezet (zo heet het wegleggen van een audioboek) omdat de voorlezer niet om aan te horen was. Ik zal geen namen noemen… Gelukkig zijn er ook heel erg goede voorlezers, zoals Huub Dikstaal of Hymke de Vries (bijvoorbeeld de Japanse Minnaar).

Goed voorlezen

Goed voorlezen van bijvoorbeeld een roman zit ergens midden in het ‘spectrum’ van stemacteren. Je doet het niet zo droog als het voorlezen van het NOS Journaal, en ook niet zo heftig als echte storytelling (bijvoorbeeld Jan Blake) of het opvoeren van een toneelstuk. Goed voorlezen van een roman laat de lezer/luisteraar nog alle ruimte om eigen beelden in het hoofd te maken van de tekst die hij tot zich neemt. En toch is het wel belangrijk de personages ieder een eigen geluid te geven, te fluisteren als de verteller zegt dat er gefluisterd wordt en (ingetogen) te schreeuwen als een personage uit z’n dak gaat. De vergelijking met het bespelen van een instrument is wel te maken. Op een trompet kun je een zachte lovesong spelen, een vlot jazznummer, of een harde mars of een rocksound. Met mijn stem laat ik bij het voorlezen van een kinderboek (zoals de Torenclub en het geheim van de grafheuvel van Marianne van der Wal) een duidelijker onderscheid tussen de personages dan ik zou doen bij het voorlezen van een roman als De Avond is Ongemak van Marieke Lucas Reineveld.

Volume bij het voorlezen

Zang en voorlezen hebben meer overeenkomsten dan instrumenten bespelen en voorlezen, dat is wel voor de hand liggend omdat ze beiden met de stem voortgebracht worden. Toch zie ik in het opnameprogramma (hier Ableton) een flink verschil in amplitude. In take 1 heb ik de eerste vier regels van Rollercoaster van Danny Vera voorgelezen en in de tweede take heb ik ze gezongen. Zo te zien heeft de voorlezer meer aandacht voor detail nodig dan de zanger; ik zal op mijn interface de opnameknop verder open moeten draaien om eenzelfde amplitude (en dus toonsterkte) te bereiken. Het gevaar op het opvangen van bijgeluiden ligt dus wel op de loer. Goede apparatuur, die daarmee om kan gaan, is dus van groot belang.

Hoe Bax Music mij hielp (en jou kan helpen!)

Bax Music heeft als expert in audioapparatuur echt voor elk wat wils. Traditioneel zijn de muzikanten en artiesten de grootste groep afnemers, maar de audiomakers zijn sterk in opmars. Zelf ben ik niet erg technisch, en heb van audioapparatuur niet veel verstand. Bij Dedicon heeft een van de technici me een aantal tips gegeven voor een ‘beginnerssetje’. Dat setje bestond uit een Focusrite interface met Scarlett Microfoon en headphones. Voor nog geen 200 euro een compleet startpakket! Omdat mijn ambitie verder reikt dan de basis, heb ik de klantenservice van Bax Music gebeld en na een half uurtje samen overleggen en zoeken heb ik gekozen voor diezelfde interface, maar dan 2-kanaals, de Røde NT1-A microfoon (inclusief popfilter en shockmount) en de Beyerdynamic DT770 PRO koptelefoon. Een professionele set voor minder dan 500 euro. En dat is met een reflectiefilter, want een galmend bijgeluid vindt de luisterlezer niet fijn.

Stel je eigen set samen

De genoemde producten zijn natuurlijk maar een voorbeeld van een goede set. Je hebt in elk geval het volgende nodig:

• Studiomicrofoon met een cardioïde opnamepatroon.
• Audio interface met minimaal één microfooningang, fantoomspanning en een koptelefoonuitgang.
• Alternatief: een goede USB-microfoon. Dan heb je geen audio interface nodig. Lees hier meer over de voor- en nadelen van USB-microfoons.
• Studio-hoofdtelefoon. Kies voor een gesloten, over-ear model, zodat het geluid niet lekt naar de microfoon en je langere tijd comfortabel kunt luisteren. Neem geen koptelefoon met een zeer hoge impedantie (meer dan 100 ohm) tenzij je zeer kritisch muziek wilt gaan mixen en je er zeker van bent dat de koptelefoonuitgang ruim voldoende output zal leveren. Kleine audio interfaces en andere compacte opnameapparatuur kunnen dit gewoonlijk niet.
• Popfilter: om te voorkomen dat onder andere P- en F-klanken lawaai veroorzaken in je opnames.
• Shockmount: om te voorkomen dat trillingen je microfoon kunnen bereiken via het statief en op die manier gerommel veroorzaken in de opnames. Controleer goed of jouw microfoon past in de shockmount die je op het oog hebt.
• Reflectiefilter: dit kan een goed idee zijn, afhankelijk van de akoestiek van de opnameruimte. Het zorgt ervoor dat je stemgeluid minder weerkaatst tegen de muur achter de microfoon, zodat de luisteraar niet de akoestiek van je kamer meekrijgt. Hoe droger, hoe beter. Lees hieronder verder voor nog meer akoestiek-oplossingen!
• Let op: ga je opnames maken voor professionele doeleinden, dan beveel ik aan om niet te ver onder mijn budget van 500 euro te gaan zitten.

Ga je voor het eerst spraak/zang opnemen op je computer, lees dan eens ons blog hierover!

Akoestische cabine

Omdat ik in een voormalig klooster woon, heb ik bovendien een opnamehoek gemaakt die helemaal met akoestische gordijnen is afgeschermd. Daarmee is de klank van mijn opnames, die ik met Ableton maak, een stuk warmer en ronder dan zonder die gordijnen. Achtergrondgeluiden filter je daarmee niet helemaal weg, want om dat te bereiken moet de cabine meer dan 30 decibel geluidsreductie opleveren. Dat kan alleen met dikke akoestische platen en wanden. Dus als je echt je dagelijks brood bij elkaar wilt lezen, is het bouwen van een geluidswerende cabine een mogelijkheid. Het is een dure oplossing, dus doe dat alleen als je zeker bent van opdrachten die je thuis wilt samenstellen. Houd er bij het ontwerp van die cabine rekening mee dat je er uren aan een stuk in zult doorbrengen. Ventilatie (geluidsarm!) en voldoende ruimte voor een tafel en arboproof stoel. Die tafel moet natuurlijk je laptop, microfoon, het papieren boek dat je opneemt en andere dingen kunnen herbergen. Mijn cabine is redelijk ruim uitgevallen met 150 x 150 cm en het biedt me het comfort dat ik zoek om er langere tijd in door te brengen.

Enkele voorbeelden van kant-en-klare opnamecabines:

Kortom

Audioboeken hebben hun waarde bewezen, jongeren vinden het al heel gewoon met luisterbestanden en streamingdiensten te werken. Ook mensen die tot tien jaar geleden vooral een papieren boek moesten vasthouden, stappen massaal over op dit nieuwe medium. Dus is er voor de hele audiobranche veel werk te verzetten, vanaf producenten van audioapparatuur, specialisten in de advisering daarvan zoals Bax Music, via de stemacteurs en voorlezers naar de streamingdiensten en bibliotheken.

En hoe kun jij jouw activiteit als stemacteur of voorlezer uitbreiden? 

Zie ook

» Studiomicrofoon
» Audio interfaces
» USB-microfoons
» Studio-hoofdtelefoons
» Popfilters
» Shockmounts
» Reflectiefilters
» Akoestische gordijnen
» Geluidswerende cabines
» Alle Studio-akoestiek-producten
» Alle Studio & Recording-producten

» Hoe hard moet ik geluid opnemen?
» Overspraak in geluidsopnames? Zo voorkom je ‘mic bleed’
» Zo kun je een microfoon aansluiten op de computer
» Fantoomvoeding nodig? Hier moet je op letten
» Hoe je een koor moet opnemen
» Wat is de beste DAW voor beginners?
» Geluid opnemen met een laag budget
» Distortion van geluid: goed of niet?
» Wat is een elektret-microfoon?
» Brom, en hoe ik het voorkom
» Ribbon-microfoons: de voor- en nadelen
» Opnames maken – Alles over recording
» Podcast maken: tips voor opname-apparatuur
» Gebalanceerde en ongebalanceerde aansluitingen uitgelegd
» Het verschil tussen dynamische en condensator-microfoons
» Wat is richtingskarakteristiek?
» Wat is direct monitoring?
» Zang opnemen en versterken voor beginners

Gastblogger Marc Graetz

Marc Graetz noemt zichzelf taal-idioot, want hij schrijft fictie, maakt luisterboeken, doet aan storytelling, spreekt vloeiend Duits en Engels en geeft workshops creatief schrijven. En hij zingt puur voor z’n plezier (met dank aan de lessen van Jeannine Geerts), waarvan de ademtechnieken ook ten goede komen aan het maken van luisterboeken, en zeker bij passages waarin gezongen wordt.

5 fascinerende feitjes over de microfoon Opnames maken van shakers, tamboerijns en andere handpercussie Hoe gebruik je als podcaster je stem? 6 manieren om als voice-over expressiever te zijn Stemproblemen bij voice-overs – 5 tips van een professional Hoe neem ik een piano op?