Front of house-mixen (FOH) – Hoe pakt een geluidstechnicus dat aan?

Interview: ‘Live mixen is gewoon veel omgaan met natuurwetten’

Dick Scheepbouwer is een geluidstechnicus die heeft gewerkt met grootheden als Elton John en Michael McDonald. Maar ook als Wibi Soerjadi moet worden versterkt, doet hij het geluid. En alsof dat nog niet divers genoeg is, heeft hij gezorgd dat Obama verstaanbaar zijn speech kon houden toen hij Nederland bezocht.

Voor ik het wist

“Ik was op school meer bezig met dingen die buiten het leren omgingen zoals de schoolkrant en schoolfeesten. Ik contracteerde toen een keer Kayak en hielp de crew met het neerzetten en opruimen van de spullen. We konden het blijkbaar vinden, want ze nodigden mij uit om nog ’s mee te gaan en voor ik het wist zat ik er middenin. Dan hadden we in Maastricht gestaan en lag ik om vier uur in bed, maar ik moest de volgende ochtend wel weer om half negen in de klas zitten. Dat was niet vol te houden. Ik heb toen nog wel gymnasium B verwisseld voor atheneum A en ik heb met een pretpakket nog net mijn diploma gehaald.”

Autodidact

“Alle disciplines heb ik wel een keer gedaan. Ik begon met de volgspot. Maar als de lichtman een keer ziek was, deed ik het licht. Op het moment dat de monitormixer opstapte, kwam ik achter de monitortafel terecht. Totdat uiteindelijk ook de zaalmixer wegging en ik de concerten mocht mixen. Dat was eigenlijk mijn opleiding. Echte beroepsopleidingen had je op dat moment niet in Nederland. Toen er, inmiddels alweer jaren geleden, wel scholingsmogelijkheden kwamen, heb ik eens zo’n opleiding gebeld. Ik had al wel veel praktijkervaring, maar ik wilde mijn basiskennis wat bijspijkeren. Toen bleek dat ze mij al hadden willen bellen om te vragen of ik misschien les wilde komen geven. Schrijf achter het woordje opleiding bij mij dus maar autodidact.”

Grootste geluidssysteem

Inmiddels heeft Dick een indrukwekkende staat van dienst. In Nederland heeft hij met René Froger grote concerten gedaan. En met Trijntje Oosterhuis. „Ik heb veel dingen voor Clair Bros gedaan, waaronder het Prince’s Trust Concert in Hyde Park met wat toen het grootste geluidssysteem ooit was. Maar ik heb ook de grote successen van Ten Sharp mee mogen maken en met Female Factory van Leoni Jansen en Adelheid Roosen gewerkt. Holland Symfonia en Amsterdam Sinfonietta doen regelmatig een beroep op mij en natuurlijk mijn grote muzikale liefde Venice. Ik doe al jaren hun zaalgeluid dus ze hebben me ook verschillende keren naar Amerika gehaald. Ze doen regelmatig benefietvoorstellingen waar ze dan gasten voor uitnodigen zoals David Crosby, Jackson Browne, Christopher Cross en Billy Idol. Als je met dat soort mensen mag werken, voel je je als een kind in een snoepwinkel. Na afloop liep ik langs mijn grote idool Michael McDonald die ook mee had gedaan. Hij riep me na: Hey, Dick, it sounded awesome, I could tell from the stage. Ja, kicken!”

Live mixen

Hoewel Dick meestal live dingen doet, heeft hij ook ervaring in een studio-omgeving. „In tegenstelling tot live situaties heb je in een studio alle factoren in de hand. Je hebt veel minder te maken met zaken als akoestiek en rondzingen. Live mixen is gewoon heel veel omgaan met natuurwetten. Het is nooit ideaal dus als je daarmee kunt werken dan is dat al heel wat. Sommige studiotechnici wilden, als ze een band in de studio hadden gemixt, ook nog wel eens proberen dat ook live te doen. En dan gingen ze vaak onwaarschijnlijk op hun bek, omdat het gewoon heel anders werkt. Daarom is het supergoed om ook studiodingen te doen, omdat je daar veel nauwkeuriger merkt wat je doet. Als je in het Concertgebouw staat, merk je soms niet eens als je een fader 1 dB opschuift, dan hoor je eigenlijk het verschil niet. Je moet alles heel sterk uitvergroten om verschillen te horen. Subtiel mixen in een akoestisch uitdagende omgeving is heel lastig. En als je dan kunt terugvallen op je kennis uit de studio dan kan dat helpen. Maar er zijn en blijven enorme verschillen. Live is het ruwer, minder verfijnd.”

IJkpunt

Elke zaal is natuurlijk anders. Dus moet je volgens Dick een soort ijkpunt hebben. „Mijn ijkpunt is dat ik graag zelf een systeem wil inregelen. Op festivals is dat niet haalbaar natuurlijk want dan ga je staan en draaien. Maar in een club, een theater of een hal wil ik het systeem eerst kennen, omdat ik dan precies weet dat wat ik er in stop er ook weer uitkomt. Daar heb ik ook tools voor. Een softwareprogramma dat grafisch aangeeft wat er uit de mixer komt en dat vergelijkt met wat er uit de speakers komt. In de ideale wereld zou dat hetzelfde moeten zijn. Maar dat is het niet doordat speakers niet lineair zijn of door de akoestiek. Daar moet je dus wat aan doen. Maar je moet niet alleen maar naar je computer kijken. Als je in een hal staat en de vloer is leeg, moet je daar niet je EQ op afregelen, want straks staat die vloer vol en veranderen alle reflecties. Er zijn dus wel hulpmiddelen, maar je moet wel altijd zelf goed blijven nadenken. En ik draai altijd hetzelfde liedje, tot vervelens toe. Donald Fagens I.G.Y. ken ik gewoon zo door en door. Ik weet dat wat ik gedaan heb klopt, als dat liedje goed klinkt.”

Soundcheck

Dan heeft Dick vast ook een standaardwerkwijze bij de soundcheck? „Gek genoeg worden soundchecks korter en korter. Het zijn steeds vaker repetities voor de artiesten en dan schuif ik zoveel mogelijk mee en daar moet ik het dan vaak mee doen. Ik herinner me een keer in Ahoy met een groot orkest. We liepen achter in de opbouwfase dus toen de muzikanten kwamen, was er eigenlijk nog geen geluid. Toen zei ik tegen de producent: ga maar repeteren. Dan soundcheck ik wel mee en als ik even iets apart wil horen dan zeg ik dat en dan komen we er wel uit. Dat lukte ook, maar de volgende keer dat ik voor die producent werkte riep hij meteen: ‘Jongens, we hebben Dick Scheepbouwer dus we hoeven niet te soundchecken!’ Een nieuwe ontwikkeling is de virtual soundcheck. Je kunt tegenwoordig vrij gemakkelijk en tegen geringe kosten multitrack opnemen, ook live. Dan speel je de tracks van vorige avond terug van een live spelende band door de apparatuur, één-op-één hetzelfde als wat er van de microfoons komt. Dus al wil je de zanger vijfhonderd keer hetzelfde woordje laten herhalen, dan kan dat.”

Honderdtwintig kanalen

Dick doet vrij veel orkestversterkingen, meestal in een crossover-setting, klassiek en pop dus met een band erbij. „Dat vind ik superleuk om te doen! Maar dan praat je in plaats van dertig of veertig kanalen op je tafel zoals bij een popband, ineens over honderdtwintig kanalen. En de orkest-cao’s laten niet toe dat die mensen daar een uur gaan zitten soundchecken. Er moet worden gerepeteerd en er is een uitvoering en daar mag dan niet meer dan een bepaalde tijd tussen zitten, dus dan is de soundcheck het eerste dat wordt ingekort. Even snel het strijkorkest, hout en koper, slagwerk en dan gauw repeteren. De correcties en de rest doe ik dan onderweg wel. Het is ook een kwestie van voorbereiding en ervaring. Mijn mixer staat al zoals ik denk dat hij moet staan. En ik weet: die microfoon zit erop, dan ga ik er dus dit en dit aan doen. De ene keer haal ik misschien ergens 3dB vanaf en de andere keer 2dB, maar het zit gewoon wel in de richting. De grootste kick in de tijd van de analoge mengtafels was, als je een festival moest doen en je regelde de tafel zonder soundcheck in zoals je dacht dat hij ongeveer moest staan. Als dan de band aftrapte en het klonk… dat was kicken! Tegenwoordig neem je gewoon je usb-stick mee, die steek je in je digitale mengtafel en alle knoppen en faders staan zoals ze de vorige keer ook stonden.”

Geluidsontwerp

Er wordt de laatste jaren voor een show ook vaak een geluidsontwerp gemaakt. Is dat een goede ontwikkeling? „Dat begrip is eigenlijk ontstaan omdat er ook sprake was van een lichtontwerp. Dat was echt een creatief plaatje, zichtbaar – bijna tastbaar. Dat speelt bij geluidsontwerp veel minder. Het komt altijd neer op speakers, microfoons en een mixer. Welke speakers passen het beste bij een bepaalde show, hoeveel microfoons heb ik nodig en welke? Dat soort dingen. Maar wat ik er eigenlijk onder versta, is dat ik de link leg tussen creativiteit en techniek. Dus er wordt een programma bedacht, een musical bijvoorbeeld, en ik ga dat vertalen zodat het op de juiste manier uit de speakers komt. Daar komt natuurlijk veel techniek bij kijken, maar er zit uiteindelijk ook een creatieve gedachte in. Want wat ga je aan het geheel bijdragen qua klank? Daar zit toch wel veel verschil in. De ene keer zul je proberen het zo onversterkt mogelijk te laten klinken en de andere keer voeg je er juist iets aan toe. Dat verschilt per project.”

Band en FOH

De artiest zelf hoort bijna nooit wat de FOH doet, dus er moet een vertrouwensrelatie zijn. Naar de ervaring van Dick werkt dit soms heel goed en soms werkt dat helemaal niet. „Het is een soort huwelijk dat goed gaat totdat het mis gaat. Want goed geluid valt eigenlijk niet op. Het valt pas op als er iets rondzingt of als er iets te hard, te schel of te boemerig is. Ik krijg gelukkig vaak mensen die na afloop bij mijn tafel komen en mij bedanken voor het fijne geluid en dat is super. Maar dat soort reacties krijgen de artiesten natuurlijk ook. Zolang ze regelmatig horen dat het mooi klonk en zolang er geen klachten komen, dan is het goed en dan is dat vertrouwen er ook. Maar je ziet elkaar zoveel dat er ook andere dingen kunnen gaan spelen. Dan ga je als technicus denken: nou, die liedjes heb ik nu wel gehoord. En dan denkt de artiest: nou, die kop van hem ken ik nu wel en zijn grapjes zijn ook niet leuk meer. Misschien sta je weer even anders op het podium als je een fris gezicht achter de mengtafel ziet staan. Ik zou me dat heel goed kunnen voorstellen. Je moet elkaar blijven inspireren en dat kan natuurlijk een keer stoppen.”

Naar Broadway

Uitdagingen zijn er nog genoeg voor Dick Scheepbouwer. Hij doet heel veel corporate shows en daar zit soms muziek bij, maar soms is het ook maar één stem. „Als de directeur van De Nederlandse Bank iets belangrijks gaat voordragen, moet dat natuurlijk wel goed te horen zijn. Als je achtenveertig kanalen hebt en de derde tom en de vierde gitaar klinken wat minder dan zal niemand daar iets over zeggen, maar als Obama iets zegt en dat gaat door mijn mixer heen en het is vervolgens niet te verstaan, dan ben ik gewoon zwaar de klos. Daar heb ik verschrikkelijk veel van geleerd. En dat kan ik dan weer gebruiken als ik muziek sta te mixen. Dat is een soort kruisbestuiving die ik niet zou willen missen. Wat jaren geleden ben ik gevraagd voor een productie in Amerika. Een musical die op Broadway terecht moest komen. Het productieteam bestond uit allemaal winnaars van Tony Awards en die wilden voor het geluid eigenlijk iemand uit hun eigen kring. Maar de hoofdproducent, die ik goed ken, wilde mij erbij hebben. Toen ben ik daar naartoe gegaan voor een workshop, maar eigenlijk om te laten zien wat ik kan. Dan staan al die grote jongens daar een beetje om je heen met zo’n blik van: laat maar ’s zien dan. Maar ik heb ze weten te overtuigen, dus het jaar daarna zat ik in San Francisco om in te spelen en daarna naar Broadway gegaan. Dat is toch kicken?!”

Gehoorbescherming

Lange tijd was gehoorbescherming een taboe bij concerten, maar Dick is er heel duidelijk en resoluut over. „Absoluut een must! De milieuwetgeving wordt, ook op geluidsgebied, steeds strenger en terecht. De mensen van mijn generatie en de generaties vlak daarna laten een explosieve groei aan gehoorbeschadiging zien. In mijn begintijd had ik zelf ook na een concert twee dagen piepende oren. Ik ben op een bepaald moment dus gehoorbescherming gaan dragen en ik laat regelmatig mijn gehoor controleren. Ik zal ook niet zo gauw heel hard mixen. Ik krijg vaker de vraag of het wat harder mag dan of het wat zachter kan. Er is een soort kritische grens waarop het nog genoeg impact en drama heeft zonder dat het te hard wordt. Het is wel lastig, vooral als je te hard begint en dan weer terug moet. Want dan komt het ineens over als slappe hap. Maar dat heeft ook weer met ervaring te maken. Je moet weten waar die grens ligt. Ik adviseer vooral mijn collega’s dan ook om op een normaal geluidsniveau te draaien. Als iets aangenaam is om naar te luisteren en in balans qua klankbeeld, dan is 105 dB niet nodig. Het is toch raar dat je iets zó hard zet dat iedereen doppen in zijn oren doet om het weer zachter te maken? Dan kun je het beter meteen wat zachter zetten.”