Octotonische en gealtereerde toonladders – Een nieuwe uitdaging

In dit blog gaan we ons buigen over twee toonladders die vooral worden gebruikt in overgangen. Dit zijn de octotonische toonladder en de gealtereerde toonladder. In de pop en rock zul je ze niet gauw tegenkomen, maar wel in de jazz. Daarnaast zijn ze bijvoorbeeld bruikbaar in de blues.

• Vooraf
• Wanneer en hoe gebruiken
• Octotonisch
• Gealtereerd
• De toonladders: alles op een rij
• Zie ook

Vooraf

Waarschijnlijk zul je onze eerdere muziektheorie-blogs eerst moeten lezen om onderstaande te begrijpen en toe te kunnen passen.

Wanneer en hoe gebruiken

Octotonische toonladders en gealtereerde toonladders hoor je vooral in de jazz. Maar ze lenen zich ook prima voor de blues. Ze vereisen wel veel studie, dus dat moet je er wel voor over hebben. Speel je blues en verzand je steeds maar weer in dezelfde licks, dan kun je overwegen om tijd en energie in te stoppen in het leren van de octotonische en gealtereerde toonladder. Je verrijkt je muzikale vocabulaire ermee en je ontdekt weer nieuwe wegen. En dat is iets wat je als muzikant toch graag wil? De octotonische en gealtereerde toonladder zijn doorgaans te ‘spannend’ om toegepast te worden in de pop en rock. Daar zul je ze niet gauw horen. Je kunt ze ook niet zomaar lukraak toepassen in de jazz en blues. Maar het is moeilijk te zeggen wat goed is en wat fout. Het is afhankelijk van de muzikale context hoe gespeelde noten worden ervaren. Dat geldt bijvoorbeeld ook voor het zogeheten ‘outside’ spelen, oftewel buiten de toonsoort spelen. In principe klinkt dat hartstikke fout, maar als je er naartoe speelt, het goed doorzet en uiteindelijk goed oplost naar ‘inside’, klinkt het niet fout maar juist avontuurlijk. Hoe je dat leert? Veel spelen, veel experimenteren en goed luisteren.

Octotonisch

We beginnen met de octotonische toonladder. Octo is Latijn voor acht. Het gaat hier om een achttonige toonladder, dus één toon meer dan de zeventonige majeur toonladder (zoals c-d-e-f-g-a-b). De octotonische toonladder wordt ook wel verminderde of dim-toonladder genoemd. Dat komt door de nauwe verwantschap met het verminderde akkoord, ook wel dim-akkoord genoemd. Het dim-akkoord is opgebouwd uit vier tonen, allemaal op een kleine terts afstand. Bijvoorbeeld Cdim is c-es-ges-a. Dit is een akkoord met veel spanning, dat graag wil oplossen. Om nog even bij het dim-akkoord te blijven: in feite zijn er maar drie dim-akkoorden. Want Cdim bestaat uit de dezelfde tonen als Ebdim, Gbdim en Adim. Dan zijn er nog Dbdim, Edim, Gdim en Bbdim, die zijn opgebouwd uit des-e-g-bes. En Dbdim, Fdim, Abdim en Bdim zijn opgebouw uit des-f-as-b. Terug naar de octotonische toonladder. De octotonische toonladder kun je in twee varianten spelen: van boven naar beneden en van beneden naar boven. Je kunt ermee experimenteren en ervaren wat het beste klinkt; er is geen regel. Bijvoorbeeld C octotonisch (naar boven): c-d-es-f-ges-as-a-b-c. In deze toonladder zijn d, f, as en b de leidtonen want ze hebben een halve toonafstand naar de volgende toon. En die volgende tonen (c-es-ges-a) vormen tezamen het genoemde dim-akkoord. De neergaande octotonische toonladder (dalend gespeeld) op C is c-bes-a-g-ges-e-es-des-c. Dan zijn de bes, g, e en des de leidtonen naar de tonen van Cdim (a, ges, es en c). De octotonische toonladder laat zich het beste spelen op de vijfde trap (dominant 7-akkoord) en op een dim-akkoord.

Gealtereerd

Dan naar de gealtereerde toonladder. Deze lijkt op de octotonische toonladder, maar bestaat uit zeven tonen (in plaats van acht). Gealtereerd betekent eigenlijk ‘gewijzigd’ (niet-toonladdereigen). Net als bij de octotonische toonladder heeft ook de gealtereerde toonladder verwantschap met een akkoord. Dat is in dit geval het gealtereerde akkoord. In een gealtereerd akkoord zijn alle uitbreidingen van het akkoord gealtereerd (gewijzigd). Dat gaat dan om de 9, 11 en 13. De 9 wordt dan een b9 of #9 (meestal b10 genoemd). De 11 wordt een #11 en de 13 wordt een b13. Met dit in het achterhoofd gaan we naar de gealtereerde toonladder. De gealtereerde toonladder van C is c-des-dis-e-fis/ges-gis/as-bes-c. Vanuit het C7-akkoord gedacht is des dan de b9, dis is de #9 of b10, fis/ges is de #11 en gis/as de b13. De tonen van het C7-akkoord zitten er in: de c, e en bes. De kwint (in dit geval de g) wordt doorgaans weggelaten vanwege de sterke verwantschap met de grondtoon. Ook de gealtereerde toonladder wordt veel gebruikt op de vijfde trap (V), om op te lossen naar de eerste trap.

De toonladders: alles op een rij

Bijgaand de notaties van de octotonische toonladder en de gealtereerde toonladder. Klik op een afbeelding om hem in het groot te zien. Als je goed kijkt, zie je dat er eigenlijk maar drie octotonische toonladders zijn. De octotonische toonladder bestaat uit afwisselend een halve en een hele toonafstand. Als je op een c begint met een halve toonafstand, dan krijg je: c-cis-dis-e-fis-g-a-bes-c. Begin je op c met een hele toonafstand, dan krijg je: c-d-es-f-fis-gis-a-b-c. Begin je op een d met een hele toonafstand dan krijg je: d-e-f-g-as-bes-b-cis-d. Begin je op een d met een halve toonafstand dan krijg je: d-es-f-fis-gis-a-b-c-d. Dit is dezelfde als de tweede, alleen op een andere toon begonnen.

Zie ook

» Algemene educatieve muziekboeken
» Alle muziekboeken
» Muziekpapier
» Notatiesoftware
» Keyboards
» Digitale piano’s

» Kerktoonladders voor beginners
» Bluestoonladder – Leer hem hier in alle toonsoorten!
» Pentatonische toonladder: makkelijk te leren!
» Baslijnen maken – Handleiding voor de bassist
» Open stemmingen voor gitaar: probeer ze eens uit!
» Soleren over akkoordenschema’s
» Sneller en beter noten leren lezen: het kan!
» Majeur en mineur: het verschil horen en begrijpen
» Voortekens: kruisen, mollen en herstellingstekens
» Dynamiek-tekens in bladmuziek uitgelegd
» Muziektheorie & Noten lezen: je leert het hier!
» Piano-akkoorden spelen? Dit is de basis!
» Akkoorden: theorie en akkoordsymbolen
» Noten leren lezen: ritme, tempo en maatsoort
» Noten leren lezen: mineur-toonladder en toonsoort
» Noten leren lezen: C majeur toonladder
» Gitaartabs leren lezen

Pentatonische toonladder: makkelijk te leren! Akkoordprogressies begrijpen – Trappen, leidtonen en spanning Muziektheorie & Noten lezen: je leert het hier! Bijzondere akkoorden: weinig gebruikt, wel handig! Bluestoonladder – Leer hem hier in alle toonsoorten! 9, 11 en 13-akkoorden – Zo zitten ze in elkaar