De eerste synthesizer stamt uit 1876, maar pas in de jaren zestig van de twintigste eeuw brak het instrument commercieel door. Vandaag de dag zijn synthesizers in de popmuziek niet meer weg te denken. Sterker nog, er zijn meerdere muziekstromingen die zonder de ‘synth’ niet hadden bestaan. In dit blog duiken we in de geschiedenis van dit elektronische muziekinstrument, behandelen we de rol ervan binnen een band en geven we diverse tips voor de muzikant die ermee aan de slag wil.

Geluidenfreaks

“Ik ben een echte synthesizer-nerd. Dat moet je eigenlijk ook zijn als je je met dit instrument wilt bezighouden”, zegt Bert Smorenburg. “Ik werd gegrepen door de synthesizer toen ik Oxygene 4 hoorde van Jean Michel Jarre. Ik wilde per se ontdekken hoe die geluiden tot stand waren gekomen. Wil je uit een synthesizer halen wat erin zit, dan moet je gewoon van knopjes houden en het te gek vinden om veel te experimenteren. Jean Michel Jarre, Vangelis en de jongens van Kraftwerk, dat zijn allemaal geluidenfreaks.” Toetsenist Bert Smorenburg is gek op synthesizers, maar dat is pas wat later gekomen. “Ik studeerde aanvankelijk klassiek orgel, maar ik vereenzaamde in m’n eentje achter het kerkorgel. Ik ben toen geswitcht naar de studie elektronische muziek en studiotechniek.” Bert is beroepsmusicus, opnametechnicus, mixer, producer, componist, docent audio recording aan de Haarlem Music Academy en internationaal productspecialist voor Yamaha Electronic Instruments en Pro Audio. Als toetsenist heeft Bert veel bekende Nederlandse artiesten begeleid. Hij heeft een eigen opnamestudio in Rotterdam. Verder heeft hij aan het Conservatorium Haarlem de studie e-musician helpen ontwikkelen, die een brug slaat tussen de conventionele geluidstechniek en de muziek van nu, zoals dance.

Veelzijdig instrument

“Met een synthesizer kun je grofweg twee dingen doen”, legt Bert uit. “Ten eerste het zo goed mogelijk nabootsen van bestaande akoestische instrumenten. En ten tweede het creëren van niet-bestaande klanken, dus als het ware ‘onnatuurlijke’ klanken.” Een synthesizer is een elektronisch muziekinstrument dat klanken en geluiden kunstmatig (doorgaans elektronisch) opwekt. Meestal wordt een synthesizer bespeeld met toetsen, die ook nog eens vaak zijn geïntegreerd, dus samen met de synthesizer één apparaat vormen. Maar een synthesizer kan ook met behulp van een extern toetsenbord worden bespeeld, of bijvoorbeeld met een snaar- of blaasinstrument. Het oneindige aantal mogelijke klankkleuren dat met een synthesizer kan worden gemaakt, maakt het tot een heel veelzijdig instrument. De uitvinding van de synthesizer is een belangrijke revolutie geweest in de muziekwereld. Muziekgenres als trance, dance, synthpop, electro, elektronische muziek, techno en house zouden zonder de uitvinding van de synthesizer nooit hebben bestaan.

Robert Moog

De eerste elektrische synthesizer werd in 1876 uitgevonden door Elisha Gray, die beter bekend is als een van de uitvinders van de telefoon. Hij ontdekte bij toeval dat hij geluid afkomstig van een zelfvibrerend elektronisch circuit zelf kon regelen. Zo werd hij de uitvinder van de oscillator die één toon kon voortbrengen. Een oscillator is heel eenvoudig gezegd een ‘ding dat een regelmatige trilling’ heeft. In de eerste helft van de twintigste eeuw werden er verschillende soorten synthesizers gemaakt, bijvoorbeeld de Hammond Novachord in de jaren dertig, maar die werden geen commercieel succes. Pas in de jaren zestig brak de synthesizer commercieel door. Dit succes was te danken aan Robert Moog (1934-2005), de man van de gelijknamige synthesizers. De eerste Moog-instrumenten waren modulaire synthesizers: opgebouwd uit losse onderdelen en met kabels aan elkaar verbonden. In 1970 vervaardigde Moog zijn eerste integrale synthesizer, waarbij het toetsenbord en de elektronica bij elkaar in één kast waren geplaatst: de Minimoog (zie ook ons blog hierover). Nog steeds zijn de Moog-synthesizers gewild vanwege hun ‘vette’ klank. Na Moog kwamen er ook andere merken synthesizers op de markt en werden de apparaten steeds kleiner en zelfs draagbaar, dankzij de miniaturisatie in de elektronica. Begin jaren tachtig kwamen er compacte synthesizers op de markt die betaalbaar waren. Bovendien maakte de ontwikkeling van de Musical Instrument Digital Interface (MIDI) het eenvoudiger om synthesizers en andere instrumenten te integreren en te koppelen. In de jaren negentig ontstonden de zogeheten softsynths: de softwarematige synthesizers, die je installeert op een computer.

Synthesemodellen

Er zijn verschillende manieren van klankopwekking (synthesemodellen), met elk hun eigen klankeigenschappen. We noemen er enkele, even zonder de diepte in te gaan, want dat is een verhaal op zich. Voorbeelden van synthesemodellen zijn: subtractieve synthese (op basis van elektronisch opgewekte golfvormen en filters), VA (Virtueel Analoog, een virtuele vorm van de analoge subtractieve synthesizer), FM-synthese, PD (Phase Distortion, Fase Vervorming), Sampling en Physical Modelling. Veel moderne synthesizers gebruiken meerdere synthesevormen tegelijk om een groter klankpalet te kunnen genereren. “Iedere vorm van klankopwekking heeft zijn eigen klankstructuur”, zegt Bert. “Door ze te combineren in één klank, bijvoorbeeld FM-synthese en Sampling, krijg je een hele rijke, nieuwe sound die je met één synthesevorm niet voor elkaar krijgt.”

De Minimoog Model D: wat is de magie?Minimoog

Muzikale rol

Hoe geef je een synthesizer een muzikale rol, bijvoorbeeld in een band? “Om dat te kunnen, moet je als synthesizerspeler zowel veel van de techniek weten als muzikale kennis hebben. Het is niet genoeg om slechts één van beide eigenschappen te hebben. Uiteraard ken ik wel uitzonderingen die de regel bevestigen: er zijn er die heel goed kunnen programmeren, weinig muzikale kennis hebben en toch succes hebben. Maar één ding is zeker: je bent er niet door gewoon veel dure spullen aan te schaffen. Wat je eruit weet te halen, hangt toch grotendeels af van je eigen kwaliteiten.” Wat betreft het programmeren: de ene synthesizer is gebruiksvriendelijker dan de andere, weet Bert. “Sommige synthesizers hebben een user interface die gewoonweg niet te doorgronden is. Dan weet je bijna wel zeker dat die niet door een muzikant is gemaakt, maar door een pure techneut. Ik heb ook zulke synthesizers in huis, maar ik gebruik ze niet om zelf klanken te ontwerpen. Ik beperk me dan tot de kant-en-klare presets die er al in zitten en dus makkelijk oproepbaar zijn. Ik wil gewoon niet te ingewikkeld denken.” Waar lopen de synthesizerspelers, naast lastige user interfaces, nogal eens tegenaan? “Soms is het een hele moeilijke zoektocht naar het geluid dat je wilt hebben. Zowel bij het creëren van een nieuw geluid als bij het zoeken van een geluid in een nummer dat je wilt naspelen, bijvoorbeeld als je toetsenist van een coverband bent. Het handigste is dan om een synthesizer te hebben met heel veel geluiden, dan zit je er het snelst dichtbij. Het is overigens belangrijker dat een geluid goed bruikbaar is dan heel mooi. Het bruikbaar zijn kan ook zitten in de eigenschap of het geluid door twee gitaristen heen kan snijden, in het geval dat nodig is.”

Synthesizer aanschaffen

In de studio worden de zogeheten softsynths (de softwarematige synthesizers) veelvuldig gebruikt. Maar een massale opmars naar het podium zien we nog niet. Bert begrijpt dat wel: “Je moet dan met een laptop het podium op en dat durf ik zelf ook nog niet echt. Je kunt het je in een live-situatie niet veroorloven dat je laptop vastloopt. Daarom ga ik zelf ook nog steeds voor de ‘hardware’-synthesizers als ik het podium op ga. Die zijn heel betrouwbaar.” Stel, je wilt een synthesizer aanschaffen, hoe bepaal je dan je keuze? “De keuze van een synthesizer is vooral een kwestie van smaak”, zegt Bert. “Het beste kun je de hele dag in een muziekwinkel gaan zitten – je hebt je favoriete hoofdtelefoon meegenomen – en dan uren achter elkaar synthesizers gaan uitproberen. Is er één instrument bij waar je achter blijft zitten of steeds weer bij terugkomt, dan moet je die hebben. Dat geldt overigens voor de aanschaf van ieder instrument.” Het probleem is wel de user interface, daar heb je meer tijd voor nodig om te bepalen of die je bevalt. “Maar het is ook een kwestie van wennen. Ik moet zelf iedere keer weer wennen aan een nieuwe interface. Gun jezelf de tijd om de structuur van de interface te doorgronden en te begrijpen. En vertrouw niet altijd op de handleiding. Die wordt gemaakt tijdens de ontwikkeling van de synthesizer. Als er onderweg iets verandert, wordt dat niet altijd in de handleiding aangepast. Ik heb zelf wel eens meegemaakt dat een bepaalde feature wel in de handleiding stond, maar niet in het apparaat zat. Die was onderweg blijkbaar geschrapt, zonder de handleiding aan te passen.”

Goed om te weten

Pioniers op de synthesizer

Micky Dolenz van The Monkees kocht een van de eerste Moog-synthesizers. De band bracht als eerste in 1967 een album uit waarop een Moog te horen was: Pisces, Aquarius, Capricorn & Jones Ltd. De Moog is ook te horen in Abbey Road van The Beatles en Bridge over Troubled Water van Simon and Garfunkel in 1969. Albums met elektronische muziek van Beaver and Krause, Tonto’s Expanding Head Band, The United States of America en White Noise werden cult-objecten en progressieve rock-muzikanten als Richard Wright van Pink Floyd en Rick Wakeman van Yes gingen aan de slag met draagbare synthesizers. Andere vroege gebruikers waren Emerson, Lake & Palmer, Pete Townshend en Arthur Brown. Andere namen die de synthesizer voor het voetlicht hebben gebracht, zijn onder andere Jean Michel Jarre, Vangelis, Kraftwerk, Tangerine Dream, Depeche Mode, Ultravox, Spandau Ballet, Culture Club en Eurythmics. En uiteraard nog een groot aantal andere namen.

Tips

  • Verlies jezelf bij het programmeren niet in perfectionisme, adviseert Bert. ”Dat probleem heb ik zelf wel gehad. Maar toen ik een eigen studio begon, kreeg ik te maken met deadlines. En dan word je gedwongen om knopen door te hakken. Dus geef jezelf een deadline, anders weet je niet van ophouden.” In het verlengde hiervan: “Ik geloof in beperkingen. Dat haalt het uiterste uit je creativiteit. Geef jezelf maar eens één week de tijd, met maar drie noten tot je beschikking. Dan moet je wel creatief zijn.”
  • In live-situaties is goede monitoring van wezenlijk belang. Bert houdt dat graag zelf in de hand door zijn synthesizers naar een eigen mengpaneel te sturen, dat naast hem staat op het podium. Daarin maakt hij zijn eigen mix, die gaat naar de Front of House (FOH). Op die manier gaat het geluid in de juiste mix de zaal in en in de juiste mix naar zijn monitor. Dit zou je ook kunnen overlaten aan de PA-mensen, maar het is niet gegarandeerd dat het altijd goed gaat.
  • Bij live-optredens staan de zang en de meeste instrumenten meestal in het midden in het geluidsbeeld naar de zaal. Om die reden is het te overwegen om als toetsenist je sounds zo te programmeren dat ze uit het midden staan. Daardoor klinken ze heel breed en je gaat als het ware om al het geluid in het midden heen. Zo kom je beter door. Voor louter piano werkt het niet zo goed, maar wel voor bijvoorbeeld strings en pads of deze klanken gecombineerd met piano.
  • Als je je sounds en samples op bijvoorbeeld usb-sticks hebt, maak daar dan backups van en drop ze zelfs op een server waar je overal ter wereld bij kan. Als in het ergste geval je laptop wordt gestolen of je sticks, heb je altijd nog je data ergens in de cloud staan.
  • Zorg dat je altijd extra kabels bij je hebt. En vergeet niet aan welke medemuzikant je ze eventueel hebt uitgeleend om hem of haar uit de brand te helpen…
  • Zorg dat je naast je extra kabels altijd een soort survival package bij je hebt, met daarin allerlei gereedschap, lampjes, een zaklantaarn, extra batterijen, statieven enzovoorts.

Zie ook

» Alle synthesizers

» Analoge synthesizers
» Synthesizers met sample-synthese
» Synthesizers met FM-synthese
» Synthesizers met ingebouwde sequencer

» Klavier-synthesizers
» Rackmodule-synthesizers
» Desktopmodule-synthesizers
» Modulaire componenten
» Software-synthesizers

» Geschiedenis van de drumcomputer
» Wat is de beste synthesizer voor mij?
» Synthesizers opnemen doe je zo
» Gitaar en toetsen in een band – Kunnen ze vriendjes worden?
» Toetsenist in een band – Dit komt erbij kijken
» De Minimoog: wat is de magie?
» De theremin: wat kun je ermee?
» Leer zelf klanken maken met FM-synthese
» Dagboek van een synth-geek: bezoek aan Moog USA!
» Wat is het verschil tussen een keyboard en een synthesizer?
» Piano: geschiedenis, techniek & meer!
» Het Hammond-orgel: een klassieker
» Vintage toetsinstrumenten: nooit weggeweest
» De accordeon: populairder dan je denkt

Dagboek van een synth-geek: bezoek aan Moog USA! De Minimoog: wat is de magie?De Minimoog: wat is de magie? Wat zijn romplers en samplers?Wat zijn romplers en samplers? Wat zijn virtueel-analoge en hybride synthesizers?Wat zijn virtueel-analoge en hybride synthesizers? De analoge synthesizer revival Yamaha Reface-serieYamaha Reface-serie: wat zijn dat voor synthesizers?
Geen reacties

Nog geen reacties...

Laat een reactie achter