Onderhoud van koperen blaasinstrumenten
Gepubliceerd op vrijdag 24 oktober 2014
Als je dan toch je spaargeld bij elkaar hebt gelegd om een trompet, trombone of ander koperen blaasinstrument te kopen, wil je natuurlijk dat deze ook een tijdje meegaat. Met regulier onderhoud gaat je instrument langer mee. In dit blog een kleine handleiding voor het schoonmaken en onderhoud van koperen blaasinstrumenten.
Regulier onderhoud
Om te voorkomen dat je instrument er als deze trombone uit komt te zien zijn er wat simpele dingen die je kunt doen. Allereerst even het reguliere onderhoud. Zorg ervoor dat je ventielen of schuif altijd voldoende geolied zijn, dit voorkomt inwendige schade. Blaas na het spelen altijd al het vocht uit het instrument en zet het op een standaard of in een open koffer, om het verder goed te laten drogen. Verder blijft je instrument er het langste goed uitzien, als je na het spelen even met een stoffen doek over de lak gaat. Gebruik hiervoor katoen of een andere niet-pluizend materiaal. Voor een verzilverd instrument kun je eventueel een speciale zilverdoek gebruiken. Zo kun je je vingerafdrukken verwijderen, waardoor de lak langer mooi blijft. Maar natuurlijk heeft je instrument ook af en toe een grote beurt nodig, daarom de volgende uitleg.
Lekker in bad
Of je nu bugel of tuba speelt, er komt toch altijd vuil aan de binnenkant van je instrument te zitten. Dit komt doordat je bij het blazen niet alleen lucht blaast, maar ook vocht en etensresten. Zoals bij alles wat vies is, is het verstandig je instrument een half uurtje te laten weken in water. Doe dit in een grote bak met water, bijvoorbeeld een badkuip. Haal hiervoor het instrument helemaal uit elkaar, maar let goed op welke plaats ieder onderdeel hoort. Dit moet soepel gaan, ga klemmende buizen niet met geweld lostrekken. Wanneer iets echt niet los komt, ga dan naar een vakman. Bescherm de onderdelen (en het bad) eventueel met een doek op de bodem van het bad. Voor het bad gebruik je lauw-warm water, met eventueel wat ontvettend afwasmiddel erin. Gebruik zeker geen agressievere schoonmaakmiddelen of kokend water, want dit gaat ten koste van je lak. Spoel alle onderdelen na het weken even door en droog ze af, dan ben je klaar voor de volgende stap.
Het mondstuk borstelen
Na het weken en doorspoelen zul je al veel vuil verwijderd hebben, maar om de binnenkant echt schoon te maken, zul je er toch met een borstel doorheen moeten. Eerst maar het onderdeel waar al dat vuil door naar binnenkomt, het mondstuk. Deze heb je natuurlijk al van het instrument gehaald, maar mocht dit niet lukken, ga dan niet met een waterpomptang aan de gang. Hiervoor kun je een mondstukverwijderaar gebruiken, maar doe dit wel met de nodige zorg, anders verbuig je alsnog de buis. De binnenkant van het mondstuk kan nu geborsteld worden met een mondstukborstel. Deze zijn los verkrijgbaar, maar vaak ook te vinden in de complete onderhoudssets, van bijvoorbeeld Yamaha of Stagg. Even naspoelen en afdrogen, dit was alvast het eerste onderdeel.
Buizen schoonmaken
Na het mondstuk zijn de buizen aan de beurt. Deze maak je op dezelfde manier schoon als het mondstuk, namelijk met een borstel. Natuurlijk zijn de buizen breder en langer, dus hiervoor gebruik je een andere borstel. Voor ieder instrumenttype zijn er borstels met verschillende lengtes en diktes. Doorgaans zijn dit twee korte borstels met een verschillende dikte, bevestigd aan een spiraalvormige stalen veer. Deze veer heeft een coating, dus maakt geen krassen. Haal nu de passende borstel door de buis en beweeg goed heen en weer, ondanks het weken blijft sommige vuiligheid goed vastzitten. De leadpipe, oftewel de buis waar het mondstuk in gaat, zal doorgaans het meeste vuil bevatten, dus geef hier voldoende aandacht aan. Indien het instrument ook ventielen bevat, kunnen de openingen ook met een borstel worden schoongemaakt. Dit kan eventueel ook met een katoenen doek om een potlood gewikkeld. Spoel vervolgens elk onderdeel na met een beetje water en laat goed drogen.
Weer in elkaar
Nu alle onderdelen schoon zijn is het tijd alles weer in elkaar te zetten. Ten eerste alle loszittende buizen, maar niet de ventielen of de schuif van de trombone. Om er zeker van te zijn dat deze volgende keer ook weer ook vloeiend uit het instrument gaan, is het verstandig deze in te vetten. Dit kan met buizenvet (ook wel pompvet of coulissenvet genoemd), maar eventueel ook met zuurvrije vaseline. In het geval van een ventielinstrument is hierna het moment aangebroken om de ventielen terug te plaatsen. Breng hiervoor speciale ventielolie aan de bovenkant van de ventielen en beweeg ze dan draaiend door de holte om de olie te verdelen. Wees hierbij niet zuinig, het teveel aan olie verlaat het instrument toch wel weer. Nu kunnen ventielen weer worden vastgedraaid. Eigenlijk geldt hetzelfde voor het in elkaar zetten van een schuivend instrument, zoals de trombone. Hiervoor is dan wel andere olie voor nodig, deze bestaat afhankelijk van het merk uit één of twee componenten. Plaats hiervoor de buitenschuif over de binnenste schuif en breng enkele druppels olie aan op de binnenkant van de schuif. Door nu goed heen en weer te schuiven, wordt de olie verdeeld. Eventueel kan hierna nog een enkele druppel water worden toegevoegd, eventueel met een speciale sproeier, om de olie gelijk al iets te verdunnen.
Tot slot
Nu is het alleen nog een kwestie van oppoetsen zoals in het begin al is vermeld. Kijk af en toe ook even naar het kurkje op de waterklep. Deze slijt nog weleens scheef af na verloop van tijd. Kurkjes zijn gewoon zo te koop en zelf te vervangen. Mocht er nou iets niet makkelijk losgaan of verslijten aan je instrument, ga dan naar een goede reparateur en begin er niet zelf zomaar aan te sleutelen. De kans dat je schade groter maakt is aanzienlijk. Maar over het algemeen geldt dat bij het toepassen van bovenstaand onderhoud één keer in de 2 of 3 maanden, het instrument in topconditie blijft, ongeacht de leeftijd.
Zie ook
» Blaasinstrument-onderhoudsmiddelen
» Alle blaasinstrumenten
» Vliegen met muziekinstrumenten: 5 tips voor een veilige reis
» Koperen blaasinstrumenten van hoog naar laag
» Het geheim van een strakke blazerssectie
Reactie @ post Karel-Willem en het antwoord daarop.
Is dit probleem niet op te vangen met gedestilleerd water? Daar zit vrijwel geen mineraal meer in , dus ook geen kalk. En met 1€ ongeveer de liter ga je ook niet dood aan kosten.
Ik bedoel geen gedemineraliseerd water ( stapje hoger in schoon water), want die trekt het vet en mineralen uit je handen ( gebruik in accu’s , osmose raamwassing, professionele vaatwassers)
Dag Marnix,
Ik kan je bericht zelf niet beantwoorden, maar ik bewaar mijn instrument inderdaad in een koffer. Het stinkt na het spelen. Ik denk dat ik hem nog maar eens in bad laat weken.
Groeten,
Johan
Ik bespeel een euphonium, deze is al wat ouder maar alles speelt nog spoepel. Het probleem is dat de kamer waar ik speel steeds meer naar koper stinkt. Voorheen was dit nooit zo. Is daar wat aan te doen?
Dag Johan,
Lastig, we weten niet hoe dit opeens kan ontstaan.
Heb je een koffer?
Marnix | Bax Music
Ik heb me ventielen ook in het water gedaan (mag blijkbaar niet?) en nu bouwen ze tijdens het spelen steeds meer tegendruk als een soort vacuum. hoe kan ik dit oplossen ? groeten Niek
Beste Niek,
Zou normaal gesproken niet zo’n probleem moeten zijn (afhankelijk van de kwaliteit van het instrument) om het ventielenhuis schoon te maken met water. Maar, wanneer een instrument weer schoon is gemaakt, spoel je ook het smeermiddel weg dat de ventielen soepel houdt. Ik denk dat dat het probleem is. Simpele oplossing is de ventielen smeren. Dit kun je doen met Valve Oil (https://www.bax-shop.nl/onderhoudsmiddelen/yamaha-mmvalveoilreg3-regular-olie-voor-ventielen). Hier kun je in principe niets verkeerd mee doen. Eerst de ventielen uit de behuizing halen (knop onder de knop/toets losdraaien, daarna kun je het ventiel eruit halen). Daarna een paar druppels olie over het ventiel (binnenwerk) druppelen. Even een paar keer heen en weer in de behuizing alvorens de dop weer dicht te schroeven. Als het goed is lopen de ventielen dan weer goed. Alvorens dit te doen even alles goed droog/schoonmaken met een droge doek van stof, geen papier! Hier een instructievideo die het vrij duidelijk laat zien. https://www.youtube.com/watch?v=eraTqYPRnvY
Bas | Bax Music
We hebben hier net een oude c mahillion tuba aangeschaft waarvan 2 stembuizen (die u-buizen) niet los willen komen. Wat te doen?
Dag Rob,
Het is beste is eigenlijk om het instrument naar een erkende reparateur te brengen, die weet hier wel raad mee. Maar als je het zelf wilt doen:
optie 1) Beetje olie (ventiel-olie bijvoorbeeld) of ventiel-vet in de buis van de stempomp proberen te laten lopen. Wellicht helpt dit om de stempomp los te krijgen.
optie 2) Koud water door de stempomp laten lopen (en indien mogelijk de buitenste buis warm maken). Metaal krimpt als het kouder wordt en zet uit als het warmer wordt. Dit wil wel eens lukken.
Absoluut niet te veel kracht op zetten, anders trek je het hele ventielenhuis kapot of is je instrument straks onherstelbaar beschadigd.
Succes!
Marnix | Bax Music
Beste,
Mijn trompet heeft een lange tijd in de zon gestaan er hebben zich nu bruine plekken gevormd op mijn trompet. Ik heb het meeste met een zilverpoetsdoek weg kunnen poetsen maar ik krijg niet alles weg. Zou ik ook wat echte zilverpoets kunnen gebruiken om het weg te poetsen?
Met vriendelijke groet,
Rosa
Dag Rosa,
Als bovenstaande methodes niet helpen, raad ik aan om even een specialist in het onderhoud / de reparatie van zulke blaasinstrumenten te raadplegen.
Marnix | Bax Music
Beste , ik heb een verniste messing saxofoon. Ondermeer aan de koppeling van de beker met de body komen er oxidatievlekken onder de vernis. Hoe kan je dit proces voorkomen of afremmen. Is het een goed idee om een teflon of siliconen olie op de koppelingen aan te brengen? Met vriendelijke groeten, Marc.
Dag Marc,
Wat voor kleur hebben de vlekken?
Marnix | Bax Music
Ik zit naast een hoorniste en nu met de Corona regels op gepaste afstand. Bij het uitblazen van het Vocht in de Hoorn staat de beker op mij gericht. Daar ben ik niet zo blij mee. Ten eerste voor het geluid maar ook voor evt. spuugdeeltjes. Ben ik voor niets bang voor de spuugdeltjes of kan ik me daar toch zorgen over maken. Graag een mening hierover.
Beste Gerda,
Dank voor je reactie, goede vraag. Het is niet helemaal onze expertise, dus ik verwijs je graag door naar deze website:
https://www.mijncoronaprotocol.nl/protocol/orkesten/
Als je klikt op Protocol Orkesten en op de nieuw geopende pagina naar onder scrollt, dan zie je daar het protocol dat gehanteerd wordt door de Vereniging van Nederlandse Orkesten. Je krijgt dan een aardige indruk van wat zij veilig achten. Misschien kun je er wat uithalen om jezelf beter te beschermen.
Bedenk wel dat dit nog altijd geen garanties biedt. Wil je nog minder risico lopen, dan kun je natuurlijk beter helemaal niet naar de repetitie gaan, maar die afweging moet je zelf maken.
Marnix | Bax Music
Goeiedag! Na een half jaar (verlof) haalde ik m’n hoorn weer tevoorschijn voor een reunietje maar kon weinig aanvangen ivm vastzittend ventiel. Mij werd getipt dat een senior lid mij vast op de korte termijn uit de brand helpen kon ivm ervaring van instrumentarium in het verleden. Zo lief! Nu haal ik m net bij hem vandaan en na enig schoonmaakwerk heeft ie m weer aan de praat gekregen. Maar- tot mijn schrik zie ik nu her en der wat oxidatie. Hij was wat wazig maar had het over een bad met antikalk. Is dat nu funest geweest en de slechtste beslissing ooit voor de conditie van m’n hoorntje? Of kan ik ernstiger achteruitgang nog voor zijn door ‘m zsm bij een professional langs te brengen?
Beste J.V.,
Altijd vervelend als de ventielen vastzitten. Een bad met antikalk kan een oplossing zijn, maar dan moet het wel zeer verdund worden. Als je hier aan begint, moet je wel weten wat je doet. Met andere woorden, liever even naar een vakman brengen.
De plekjes in de lak kun je misschien wat oppoetsen met een zachte, niet pluizende doek. Het kost misschien wat moeite, maar zo kun je kleine plekjes vaak nog wel wegkrijgen.
Mocht het toch niet lukken, ga dan inderdaad bij een professional langs. Dan weet je in ieder geval exact waar je aan toe bent.
Met vriendelijke groet,
Stefan | Bax Music
Goedendag,
Wij hebben een oude klaroen gekregen uit 1939 met een inscriptie. De klaroen is niet compleet en bijzonder dof, maar vanwege de inscriptie voor ons toch bijzonder waardevol. In het verleden heeft iemand kennelijk geprobeerd het deel van de inscriptie op te poetsen, maar dat is erg lelijk geworden. Ik lees hier ook dat koperinstrumenten gelakt zijn, dan heeft poetsen dus helemaal geen zin.
Mijn vragen zijn nu:
– zijn instrumenten van voor 1940 ook (altijd) gelakt?
– hoe krijg je zo’n klaroen weer een beetje mooi?
– is er los een mondstuk met de eerste bocht te krijgen? Want dat is het gedeelte dat ontbreekt.
Alvast dank!
Gerard
Hallo,
Ik zie dat er in het filmpje dezelfde olie wordt gebruikt voor de triggers als voor de stembuis. Naar mijn idee is dit onlogisch omdat de triggerbuizen soepel moeten bewegen (zo min mogelijk weerstand) en de stembuis moet relatief stroef bewegen. Ik ben voornamelijk opzoek naar een olie die de triggerbuizen soepel laat schuiven, dus mijn vraag is of deze rode olie daarvoor geschikt is?
Alvast bedankt,
Maike
Beste Maike,
In principe wil je dat alle buizen zeer soepel lopen, zowel de stembuizen als de triggerbuizen. Maar ik snap wat je wilt zeggen, je zou eventueel ook de ventielolie kunnen gebruiken voor de buizen die je snel wilt bewegen. Dat is het doorzichtige flesje in de video.
Veel professionals (o.a. de makers van Adams blaasinstrumenten) raden het in bad doen van je instrument zeer af! De kans op kalkvorming in het binnenste van je buizen is nml. groot. En dat krijg je niet zomaar meer weg.
Beste Karel-Willem,
In vrijwel alle onderhoudsboekjes en -tips voor koperinstrumenten staat dit toch nog steeds vermeld. Voor het schoonmaken zul je toch water gebruiken en zeker voor het losweken van bepaalde materie. Bij een gespecialiseerde vakman kun je terecht voor een grondige schoonmaakbeurt, met bijvoorbeeld een ultrasoon reinigingsbad of een mierenzuurbad. Dit is ook zeker aan te raden, maar zul je misschien maar 1 keer per jaar doen. De rest van het jaar is regulier onderhoud met water geen overbodige luxe.
Geachte,
Ik zit met een klein probleem. De 1 piston maakt een kraak geluid.
Ik vermoed dat de veer krom is.
Wat kan ik doen?
M.v.g
Briek
Beste Briek,
Om te controleren of het echt aan de veer ligt, kun je deze verwisselen met die van een ander ventiel. Of de veer krom is kun je ook zien door hem over een tafel te rollen. Een rechte veer maakt dan overal evenveel contact.
Nieuwe veren zijn los verkrijgbaar, waarbij de voorkeur uitgaat naar veren van hetzelfde merk als het instrument. Als je die niet kunt vinden, zijn de veren van Yamaha een goede keus. Die blijken vrij universeel te gebruiken.
Een laatste tip is te zoeken naar een reparateur van koperblaasinstrumenten. Die heeft de juiste onderdelen vaak wel in voorraad.
Met vriendelijke groet,
Stefan | Bax Music
Tip: Gelakte trompetten kunnen (net als vele andere gelakte koperblaasinstrumenten) niet tegen water warner dan lauw. Als het water te heet is dan is er een grote kans dat de lak er dan vanaf valt.