Dynamiek in je muziek brengen? Gebruik deze 8 tips
Gepubliceerd op maandag 17 februari 2020
Dynamiek in de muziek is eenvoudig gezegd de afwisseling tussen zacht en hard spelen. En alles wat daar tussenin ligt. Dynamiek kan ook afwisseling in intensiteit zijn. Een nummer, een set, een heel optreden kan beter worden door het toevoegen van dynamiek. Toch laten veel popmuzikanten – en vooral bands – die kans liggen. Maak een begin met deze acht tips!
- Ondergeschoven kindje
- #1. Twee soorten dynamiek
- #2. Niveaus
- #3. Doseren
- #4. Dynamiek moet je leren
- #5. Niet alleen de volumeknop
- #6. Beheersing
- #7. Blijf duidelijk
- #8. Doe het samen
- Zie ook
Ondergeschoven kindje
In de meeste klassieke muziek wordt met veel dynamiek gespeeld. Fluisterzachte passages worden afgewisseld met luide passages. Het ene moment klinkt een enkele fluit of hobo, dan weer speelt het volle orkest en wordt er hevig op de pauken gebeukt. En alles wat daar tussenin zit. Klassieke muziek, en vooral een symfonieorkest, leent zich bij uitstek voor een dynamiek waarin de uitersten kunnen worden opgezocht. Dynamiek geeft muziek zeggingskracht en de mogelijkheid om spanningsbogen op te bouwen. Dynamiek maakt muziek boeiender, spannender. Vergelijk het met iemand die een verhaal vertelt: hoe lang kun jij luisteren naar iemand die heel monotoon praat? Voor muziek geldt hetzelfde. In de popmuziek, en zeker in de live gespeelde popmuziek, is dynamiek nog wel eens een ondergeschoven kindje. Veel bands spelen hun nummers van begin tot eind even hard en even intens. “Daar laten ze kansen liggen”, zegt bassist en componist Tarenskeen. “Want dynamiek is de eenvoudigste manier om je muziek te verrijken. Je hoeft er niets extra’s voor te doen, alleen maar op bepaalde momenten harder of zachter te spelen. En dan vooral zacht spelen, hard is doorgaans het probleem niet. Toch lijkt het alsof veel muzikanten niet zacht kunnen spelen.”
Gitarist John Mayer is een fraai voorbeeld van een gitarist die met veel dynamiek, dus ook zacht, durft te spelen.
#1. Twee soorten dynamiek
Laten we eens wat dieper duiken in het fenomeen dynamiek. Volgens Bart zou je twee soorten dynamiek kunnen onderscheiden: natuurlijke dynamiek en gearrangeerde dynamiek. “Natuurlijke dynamiek volgt de melodie en (als die er is) de tekst. Een goede muzikale zin (frase) verraadt zijn eigen dynamiek. Deze dynamiek hoef je ook niet of nauwelijks te noteren, want als je muzikaal denkt, gaat dat vanzelf. Voorwaarde is wel dat je genoeg ervaring hebt als muzikant om naar het grote geheel te luisteren en niet alleen druk bent met je eigen noten.” En dan de gearrangeerde dynamiek: “Dat is bedachte dynamiek. Bedacht door de componist of onderling in de band afgesproken. Gearrangeerde dynamiek kan soms het tegenovergestelde zijn van natuurlijke dynamiek. Bijvoorbeeld doordat het hard of zacht gaat op momenten waar je het muzikaal juist niet verwacht. Dat is een manier om spanning in te bouwen of om iets te benadrukken.” Iets benadrukken hoeft overigens niet per se door het altijd hard te spelen, merkt Bart op. “Soms krijgt iets extra nadruk doordat je het juist heel zacht speelt. ‘Heel weinig en heel zacht’ kan soms veel harder bij je binnenkomen dan ‘gewoon hard’. In de filmmuziek wordt daar nogal eens gebruik van gemaakt. Het roept bij de luisteraar iets op van ‘wat gebeurt daar?’ Dat kun je in popmuziek ook toepassen.”
De dynamiek in de muziek van Björk is soms extreem. Dit is gearrangeerde dynamiek, gericht op een bepaald effect.
#2. Niveaus
Naast de onderverdeling in natuurlijke dynamiek en gearrangeerde dynamiek is er nog een onderverdeling, die meer met de schaal te maken heeft. De dynamiek binnen een muzikale zin zou je dynamiek op microniveau kunnen noemen. Daarnaast is er dynamiek op wat je meso- en macroniveau zou kunnen noemen. Bijvoorbeeld de dynamiekverschillen binnen een nummer tussen couplet, refrein, bridge en solo’s. Maar ook de dynamiekverschillen binnen een set, dus tussen de nummers onderling, en zelfs over een heel optreden. “Op al deze niveaus is dynamiek belangrijk”, stelt Bart. “Het is goed om daar als band goed over na te denken en keuzes in te maken.”
#3. Doseren
Dynamiek moet je wel doseren, adviseert Bart. “Je kunt niet voortdurend op en neer gaan. En de dynamiek die er is, hoeft meestal niet extreem. De volumeknop hoeft eigenlijk bijna nooit van 1 naar 10 en weer terug. Van 3 naar 7 is vaak al een hele sprong. En zelfs van 5 naar 6 kan al veel doen.” Dat laatste is volgens Bart goed te verklaren. “Op een instrument is een volumeverschil vaak ook een klankverschil. Een instrument gaat anders klinken als je er harder of zachter op speelt. Voor wat betreft het dynamische effect kun je volumeverschil en klankverschil als het ware bij elkaar optellen.”
#4. Dynamiek moet je leren
Hoe noodzakelijk is dynamiek in de popmuziek? Is het een must? “In het totaalplaatje wel”, denkt Bart. “De meeste muziek vraagt toch een zekere afwisseling. Natuurlijk, er zijn muzieksoorten waarin dynamiek volledig ontbreekt. Denk aan Afrikaanse trommelaars die uren achtereen dezelfde patronen op hetzelfde volume spelen. Maar die muziek heeft een andere functie, zoals een hypnotiserende werking. In bijvoorbeeld heavy metal gaat de muziek ook vaak op één bepaald volume flink door. Maar de meeste popmuziek kan niet zonder dynamiek.” Desondanks lijkt dynamiek bij veel bands een ondergeschoven kindje. De musici spelen veel op één volume, meestal hard. Wat weerhoudt hen ervan om zacht te spelen? Bart heeft wel vermoedens. “Met dynamiek spelen moet je van iemand leren. Iemand die klassiek wordt geschoold, leert hard en zacht te spelen op zijn of haar instrument. Die groeit daarmee op. Veel popmuzikanten hebben dat niet geleerd, vaak omdat ze autodidact zijn, en ze passen het zodoende ook niet toe. Daar komt bij dat wij, vooral via de radio, gewend zijn om naar muziek te luisteren die door de compressor is gehaald. De compressor is een effect dat de volumeverschillen vermindert, vooral door het ‘zacht’ harder te maken. Ons gehoor is daardoor geconditioneerd op gecomprimeerde muziek, met minder dynamiek. Op het veelbeluisterde mp3-formaat is dat nog erger, dat heeft nog minder detail.”
De symfonische rock – denk bijvoorbeeld aan Yes (foto) en Genesis – staat ook bekend om zijn dynamiek. Dit komt deels voort uit de klassieke scholing van veel van zulke muzikanten.
#5. Niet alleen de volumeknop
Hoe krijg je dynamiek in je band? “Voorwaarde is dat je het met zijn allen ook echt wilt. En dat je goed naar elkaar luistert”, aldus Bart. “Veel popmuziek is vocale muziek. In die muziek is altijd de zanger de baas van de dynamiek. Daarnaast kun je afspreken hoe je de verschillende onderdelen van een liedje speelt, zoals de coupletten, refreinen en bridges.” Dynamiek is niet alleen een kwestie van volume. Je kunt ook dynamiek aanbrengen door met meer of minder instrumenten te spelen. En meer of minder noten in een maat te spelen. Een toetsenist kan een akkoord met twee of drie toetsen spelen, maar ook met acht. “Het toevoegen van een kwint maakt een toon dikker, zoals een gitarist bij powerchords doet”, merkt Bart op.
#6. Beheersing
Om de dynamiek van het geheel te dienen, is het wel een voorwaarde dat iedere instrumentalist zijn instrument zo beheerst dat hij er zacht op kan spelen. Daar ligt nog wel eens een manco. Zo zijn er bijvoorbeeld bassisten die maar op één volume kunnen plukken aan hun snaren. De volumeknop dan maar terug? “Dat is niet de oplossing”, vindt Bart. “Op een snaarinstrument, zeker een bas, zul je het echt met je vingers moeten doen. Probeer zachter aan je snaren te plukken, raak ze ‘dunner’, met ‘minder vlees’ zoals dat heet.” Op ieder instrument is het mogelijk zacht te spelen. “Verken de dynamische mogelijkheden van je instrument”, is het advies van Bart. “En probeer te ontdekken wat je mooi vindt en dus toe kunt passen als je dynamiek wil toevoegen.”
In een bigband volgen de muzikanten in hun dynamiek de drummer, die weer wordt aangestuurd door de dirigent.
#7. Blijf duidelijk
Zacht spelen op een instrument heeft wel een risico, merkt Bart op. “Dat risico is dat je onduidelijk gaat spelen, je noten worden minder duidelijk. Het vergt training om zacht te spelen en tegelijk je noten duidelijk te houden. De puls van iedere noot moet overeind blijven. Op mijn contrabas oefen ik vaak zachtjes, maar je blijft de puls voelen. Het is trouwens goed om veel zacht te oefenen. Bij zacht spelen is het moeilijker om een vol geluid te krijgen, dus dat is een goede training.” Of je hard of zacht speelt, die puls is altijd belangrijk. “Iemand heeft ooit gezegd: ‘we zijn allemaal drummers’. Ik denk dat dat waar is. De innerlijke groove moet er zijn, bij iedere muzikant.” Een ander risico van het toevoegen van dynamiek zijn tempowisselingen. “Muzikanten hebben de neiging sneller te gaan spelen als het hard gaat. En langzamer als het zacht gaat. Dat is iets waar je voor moet waken.”
James Brown was een van de eersten die met één handgebaar zijn band van het ene op het andere moment naar fluistervolume terugbracht.
#8. Doe het samen
Hoe kun je in een live-situatie dynamiek bij elkaar afdwingen? “Daar is eigenlijk maar één middel voor”, aldus Bart. “En dat is goed naar elkaar luisteren, niet te veel met alleen maar je eigen instrument bezig zijn. Toch zie je dat laatste veel, vooral in het amateurcircuit. Probeer los te komen van je instrument en richt je oren ook op je medemuzikanten en het grote geheel.” Je kunt ook signalen afspreken. Doe je ze opvallend, maak er dan een showelement van à la James Brown. “Maar nog mooier is om het zo onopvallend te doen, dat het publiek ze niet ziet. Dat maakt het verrassender, leuker”, aldus Bart. Hoe oefen je als band het spelen van dynamiek? “Probeert eerst eens zacht te spelen. Dat is vaak al moeilijk genoeg. Zacht kunnen spelen is een basisvoorwaarde om met dynamiek te kunnen spelen. Kun je dat eenmaal, dan is dat het vertrekpunt. Daarna zoek je de momenten waarop je iets met dynamiek wilt doen. Probeer het ‘klinisch’ uit. Dat wil zeggen: je verdeelt het nummer in coupletten, refreinen en eventueel een bridge. Vervolgens probeer je systematisch wat het beste werkt door eerst de coupletten zachter en de refreinen harder te spelen. En daarna andersom. Op basis daarvan bepaal je wat het beste heeft gewerkt en kun je keuzes maken. Maak eventueel opnames, zodat je kunt terugluisteren. Er zijn geen vaste regels voor dynamiek. In feite kun je met dynamiek alles doen, als het maar werkt.”
Zie ook
» Zithouding voor muzikanten – Leer opnieuw zitten!
» Strak leren spelen? Doe deze oefeningen!
» Soleren over akkoordenschema’s
» Zingen met vibrato
» Zingen met effecten: growlen, grunten, distortion, krijsen, kraken, ruisen…
» Muziek improviseren, hoe doe je dat?
» Gitaar spelen zonder plectrum: fingerpicking
» Hoe klink je als Robert Trujillo – speelstijl, gear en inspiratie
Nog geen reacties...