Elektrische gitaar afstellen

Gitaar afstellen? De kleinste verandering kan al reusachtig positieve gevolgen hebben. Je wilt lekker gitaar gaan spelen en die ene nieuwe lick of riff oefenen, maar nu wil je gitaar niet meewerken. Heb je bijvoorbeeld last van kletterende snaren, heb je veel kracht nodig om snaren in te drukken, of is je gitaar misschien perfect gestemd en krijg je er met geen mogelijkheid een zuiver akkoord uit? Dan is het tijd voor gitaar afstellen aangebroken. Je kunt je gitaar naar een gitaartechnicus brengen, maar je kunt hem ook zelf onder handen nemen. Een elektrische gitaar afstellen hoeft niet moeilijk te zijn, maar je moet wel een aantal basisregels volgen. Met behulp van dit blogartikel en misschien wat gitaar-gereedschap kun je je huidige of nieuwe gitaar beter laten spelen en klinken.

• Hals afstellen
• Brug afstellen
• Intoneren
• Frets Vlakken
• Samenvatting

Hals van je gitaar afstellen

De grootste oorzaak van een elektrische gitaar die niet lekker speelt of vervelende bijgeluiden produceert is een verkeerd afgestelde hals. Er zijn diverse factoren die ervoor zorgen dat een hals niet optimaal meer afgesteld is. Zo hebben luchtvochtigheid en temperatuur een grote invloed, omdat deze het hout van de hals kunnen laten krimpen of uitzetten. Maar ook als je bijvoorbeeld een set dikkere of juiste dunnere snaren op je gitaar zet, kan de afstelling gaan afwijken. Als je wilt weten of het probleem daadwerkelijk in de hals zit, zul je eerst de kromming van de hals moeten bepalen. Eerst is het zeer belangrijk dat je alvoren het gitaar afstellen je jammerplank op stemming brengt en houdt.

Hoe recht is je gitaarhals?

Veel gitaristen denken, dat na het gitaar afstellen, dat de gitaarhals helemaal recht moet zijn. Dit geeft echter problemen, omdat een gitaarsnaar na het aanslaan vibreert in een elliptische beweging. Daar waar de snaar het verst uitslaat, zal deze bij een te rechte hals aanlopen op de frets. Dit resulteert in een vervelende rammel wanneer je open snaren aanslaat. Om dit tegen te gaan zal de hals een beetje krom moeten staan. Een gitaarhals kan of een bolle kromming hebben, ook wel ‘back-bow’ genoemd, of een holle kromming, ook wel ‘relief’ genoemd.

Kromming van de hals bepalen

Om de kromming te bepalen kun je een snaar als richtliniaal gebruiken. Dit doe je als volgt:

– druk met je linkerhand de dikke E-snaar in op de eerste positie
– druk met je rechterhand de dikke E-snaar in op de 17e positie

In het midden van deze twee punten moet er ruimte zitten tussen de snaar en de frets. Is dit het geval, dan staat de hals hol. Zit er geen ruimte tussen en wordt de snaar zelfs een beetje opgetild, dan staat de hals bol.

Het kan zijn dat je niet goed kunt zien of er ruimte zit tussen de snaar en de frets. In dat geval kun je ook de volgende methode proberen:

– druk met je linkerhand de dikke E-snaar in op de eerste positie
– spreid de vingers van je rechterhand zo ver mogelijk en probeer, terwijl je met je pink de 17 positie van dezelfde snaar indrukt, met je duim in het midden tussen de twee punten op de snaar te tikken. Zit er beweging in de snaar, dan is de hals hol.

Is je hals niet getordeerd?

Nu je toch bezig bent, kun je gelijk ook even checken of je hals niet getordeerd is. Wanneer een gitaarhals in de lengte wat gedraaid is, dan heb je grote kans dat deze niet meer te redden is. Daarom is een check nodig voordat je gitaar afstellen tot de mogelijkheden behoort. Herhaal daarom de bovenstaande stappen voor de dunne E-snaar. Als de resultaten hier vrijwel hetzelfde zijn als bij de dikke E-snaar, dan is er geen enkel probleem. Heb je bij de dikke E-snaar ruimte tussen de snaar en fret maar bij de dunne E-snaar niet (of andersom), dan is de hals getordeerd. Is het maar een heel klein verschil, dan kan een goede gitaartechnicus dit wel opvangen door de frets te vlakken. Hieronder een getordeerde hals bij een klassieke gitaar.

Een holle of een bolle hals

Voordat we verder gaan met gitaar afstellen is het belangrijk dat je zeker weet dat je het merk en de dikte van de snaren die je nu op je gitaar hebt zitten wilt blijven gebruiken. Ga je je gitaar besnaren met dikkere snaren nadat je alles hebt afgesteld, dan komt er meer spanning op de hals te staan en kan deze weer te hol gaan staan.

Bij een te holle hals zullen bij het gitaarspelen de snaren hoger op de hals (ongeveer vanaf de twaalfde fret) gaan aanlopen op de frets. Dit wordt ook wel ‘fret buzz’ genoemd. Bij een te bolle hals heb je weer veelal fret buzz vanaf de eerste tot aan de twaalfde fret. De ideale ‘holling’ of relief krijg je wanneer je, bij bovenstaande methodes voor het bepalen van de kromming van de hals, een ruimte hebt die vergelijkbaar is met de dikte van één of twee visitekaartjes.

De halspen

Om ervoor te zorgen dat een gitaarhals niet kromtrekt door de spanning van de snaren, is er een zogeheten ’truss rod’ toegepast. Deze metalen trekstang in de hals, ook wel halspen genoemd, is voorzien van een speciale moer die bij het strakker draaien de hals weer boller maakt. Oudere gitaren en de hedendaagse vintage-stijl gitaren zijn vaak uitgerust met een ‘single-action truss rod’. De hals kan hier alleen maar naar achteren afgesteld worden.

Steeds meer moderne gitaren hebben echter een tweeweg trekstang, ook wel ‘dual-action truss rod’ genoemd, waarmee de hals zowel holler als boller gezet kan worden.

Het afstellen van de ‘Truss Rod’

Als je bepaald hebt dat de hals te hol staat, dan zul je de truss rod moeten aandraaien (met de klok mee) om de hals rechter te krijgen. Staat de hals te bol, dan moet je de truss rod wat losser zetten. Draai slechts één kwartslag, stem je gitaar opnieuw en check of de kromming naar wens is. Bij sommige gitaren kan het even duren voordat er beweging in het hout komt, dus is het belangrijk om na elke kwartslag draaien de hals een uurtje te laten settelen. Houd daarom de gitaar constant op stemming voor de juiste snaarspanning.

Let op: Het kan zijn dat er geen beweging in de truss rod zit of dat deze heel erg zwaar gaat. In dat geval is het verstandig om een expert ernaar te laten kijken, aangezien je gemakkelijk de moer van de trekstang kapot kunt draaien, waarna de hals onbruikbaar wordt.

Soorten Truss Rod-moeren

Slotted

Truss rod-moeren zijn er in diverse uitvoeringen. Fenders uit de jaren 50 en 60 hebben single-action truss rods met de moer aan het uiteinde van de hals (aan de kant van de body) waarvoor je een kruiskop-schroevendraaier nodig hebt. Deze ‘Slotted Nuts ‘zijn alleen bereikbaar door de hals los te schroeven van de body.

De handigste manier is om een capo over de eerste fret te zetten (zodat de snaren niet uit de topkam springen), de snaren slapper te zetten en de vier schroeven van het halsplaatje eruit te draaien. Nu kun je de hals zover uit de hals-pocket tillen tot de moer bereikbaar is. Vervolgens draai je hem een kwartslag vast of los en zet je de gitaar weer in elkaar en op stemming. Check dan of de kromming van de hals naar wens is. Zo niet, dan herhaal je deze stappen.

Let op: Wanneer een hals met een single-action truss rod een back-bow heeft terwijl de snaren erop zitten en de moer helemaal los is, dan is de hals meestal afgeschreven. Bij een lichte back-bow kan een professionele gitaartechnicus de kromming eventueel compenseren door de frets te vlakken. Soms moeten de frets eruit en zal de toets recht gemaakt moeten worden en vervolgens weer voorzien van nieuwe frets. Dit kost echter enkele honderden euro’s.

Bullet

Fenders uit de jaren 70 hebben een zogeheten ‘Bullet truss rod nut’ op de kop zitten. Deze chromen moer heeft de vorm van een kogel en steekt vaak uit de kop, net achter de topkam. Hier heb je een 1/8 inch inbussleutel voor nodig. Ook deze truss rods zijn single-action.

Gibson-stijl (Hex)

Gibson gitaren hebben een vintage-stijl single-action truss rod die een speciale 5/16 inch dopsleutel vereisen. De messing zeskantmoer zit onder een plastic afdekkapje (truss rod cover) op de kop achter de topkam. De High-end gitaren van Ibanez en Jackson hebben een soortgelijke Hex truss rod.

Zeskantssleutel

De meeste moderne tweeweg-halspennen zijn voorzien van wat men in de volksmond ook ‘Allen Nut’ of Inbus-moer noemt. Oftewel een moer waarvoor je een zeskantssleutel nodig hebt. Deze zijn er in diverse maten, maar 4 en 5 mm zijn de meest voorkomende. Deze moeren kunnen zowel aan de kopzijde als aan de body-zijde van de hals zitten. Merken als Yamaha, Squier en G&L maken gebruik van dit type moer.

Spoke Nut

Een ander type moer is de zogeheten ‘Spoke Nut’. Deze bevindt zich aan de body-zijde van de hals. Dit is een cilinder met gaten rondom. Steek een dunne schroevendraaier, inbussleutel of ander staafvormig voorwerp in één van deze gaten en gebruik deze als hefboom om de moer te kunnen draaien zonder de hals los te hoeven maken. Dit type wordt standaard gebruikt op gitaren van Music Man en EVH.

 Topkam inspecteren

Als je na het afstellen van de hals bij gefrette noten geen problemen hebt maar bij open snaren last hebt van rammels of vreemde bijgeluiden, dan is er hoogstwaarschijnlijk iets mis met de topkam. De sleuven waar de snaren in liggen kunnen te diep liggen door slijtage, waardoor de snaren tegen de eerste fret aan rammelen. Om dit te checken kun je de snaar indrukken op de tweede positie. De afstand tussen de onderkant van de snaar en de bovenkant van de eerste fret moet eveneens de dikte van één à twee visitekaartjes zijn.

Daarnaast moeten de sleuven richting de kop een lichte hoek naar beneden maken, anders krijg je last van een sitar-achtige rammelende klank. Ook kunnen de sleuven net iets te krap zijn (met name als je met dikkere snaren gaat spelen) waardoor snaren blijven klemmen en de gitaar niet op stemming blijft.

Bewerken of vervangen van je topkam

Het invijlen van de sleuven of het opvullen om ze hoger te maken is een speciale klus waarvoor je specifieke gereedschappen en materialen nodig hebt. Vaak is het ook aangeraden om de hele topkam te vervangen als de sleuven te diep liggen. Mocht je dus een van bovenstaande problemen hebben, dan kun je dit het beste overlaten aan een expert.

Brug afstellen

Actie van de snaren

Nu de hals van je gitaar de juiste kromming heeft, kun je gaan checken of de brugzadels op de juiste hoogte staan. De afstand van de onderkant van de snaren tot de bovenkant van de frets wordt de ‘actie’ genoemd. Hoe hoger de actie, hoe verder je de snaren moet indrukken om een toon te fretten op je gitaar. Bij een lage actie hoef je maar even de snaar aan te raken en je hebt al een duidelijke toon. Een nadeel hierbij is dat door de trilling de snaar kan gaan aanlopen op de eerstvolgende fret. Dit is echter afhankelijk van jouw speelstijl. Heb je een heel zachte ’touch’ en sla je de snaren subtiel aan met je plectrum, dan kun je vrij goed wegkomen met een heel lage actie. Duw je de snaren krachtig tegen de frets en heb je een agressieve aanslag, dan zul je de actie moeten verhogen om bijgeluiden te voorkomen.

Een gemiddelde actie ligt rond de 2.5 mm voor de dikke E-snaar en 2 mm voor de dunne E-snaar, gemeten bij de twaalfde fret. De overige snaren liggen hier precies tussen. Het is echter een kwestie van smaak, want voor de een is dit een hoge actie en voor de ander kunnen de snaren niet hoog genoeg liggen.

Hoogteverstelling

Om de actie te wijzigen, verstel je de brugzadels in hoogte. Bij Fender-stijl tremolo’s (Stratocaster) en vaste bruggen (Telecaster) zijn er losse brugzadels toegepast, die voorzien zijn van twee zeskantschroefjes voor de hoogteverstelling. Dit geldt ook voor de meeste ‘non-locking’ zwevende tremolo’s.

Bij een Tune-O-Matic-brug, zoals op een Les Paul, kun je de zadels niet afzonderlijk in hoogte verstellen. Hier moet je door middel van twee schroeven (studs) of twee wieltjes één of beide kanten van de brug in zijn geheel verlagen of verhogen.

Ook bij de hierboven genoemde Wilkinson-stijl tremolo’s kun je aan één of beide studs draaien, om de brug deels of in zijn geheel in hoogte te verstellen, mocht je niet uitkomen met de zadels alleen. Hetzelfde principe geldt voor double locking (Floyd Rose) tremolo’s.

Toetsradius

Als je de hoogte gaat verstellen van afzonderlijk verstelbare brugzadels, zul je rekening moeten houden met de toetsradius van de hals. Omdat de toets bol is, zullen ook de brugzadels in een boog moeten staan om voor elke snaar de juiste actie te krijgen. De twee middelste snaren (D en G) staan dus het hoogst, de twee ernaast (A en B) iets lager en de buitenste (E en E) staan het laagst. Bij bruggen waarbij de zadels niet in hoogte verstelbaar zijn, zoals de Tune-O-Matic en de Floyd Rose tremolo, is deze stap niet nodig. De zadels zijn namelijk in diverse hoogtes in de brug verwerkt.

Halshoek afstellen

Soms kan het zijn dat een brug of brugzadel niet meer lager kan. Om dan toch een lagere actie te kunnen krijgen, zul je de hoek moeten aanpassen waarin de hals op de body zit. Deze halshoek kun je alleen zelf aanpassen als de hals van je gitaar geschroefd zit aan de body. Bij gelijmde halzen moet je echter wel een expert inschakelen!

Als je brugzadel op de laagste stand staat en de snaren staan nog steeds te ver van de toets af, dan moet je zorgen dat het uiteinde van de hals ter hoogte van de bevestiging aan de body wat omhoog komt. Als de hals in één rechte lijn met de body loopt, wil je dus dat de hals naar achteren gaat kantelen. Hier zijn twee methodes voor.

Methode 1:

Haal de hals los zoals ook omschreven bij het afstellen van de halspen. Knip een stukje fineer, karton (bijvoorbeeld een visitekaartje) of middelgrof schuurpapier en plaats hem achter in de ‘neck pocket’ zoals in de afbeelding hieronder (opvulstuk nummer 1). Zo’n opvulstukje wordt ook wel een ‘shim’ genoemd. Om ervoor te zorgen dat deze shim niet kan schuiven, kun je hem het beste zo groot maken dat hij twee schroefgaten bedekt. Geen zorgen, wanneer je de hals vastschroeft, prik je hier zo doorheen. Zet de gitaar vervolgens weer in elkaar en zet hem weer in de juiste stemming. Het kan zijn dat de actie meteen perfect is. Echter, enkele zadels staan nog steeds op hun laagste stand. Dit wil je voorkomen, omdat je wat stelruimte over wilt houden. Haal de hals dan opnieuw los en gebruik óf een dikkere shim of leg er twee op elkaar.

Methode 2:

Fender gitaren vanaf de jaren 70 zijn voorzien van het Micro-Tiltsysteem. Hierbij duwt een speciale inbusschroef de hals onder een bepaalde hoek. Je zult hiervoor de drie of vier halsschroeven een stukje moeten losdraaien, waarna je met een 3/32 inch inbussleutel de hals naar achteren kunt laten kantelen. Wanneer je de juiste hoek hebt gevonden, moet je alle schroeven weer goed vastdraaien.

Wanneer je je brugzadels of brug juist niet hoog genoeg kunt krijgen, check dan eens of er al niet shim is toegepast in de neck pocket. Dit gebeurt nog wel eens in de fabriek bij een niet goed passende hals. Bij het Micro-Tilt-systeem kun je eveneens checken of de inbusschroef helemaal los staat. Is er geen shim of kan de inbusschroef vrij draaien, dan kun je methode 1 hierboven herhalen maar dan met de shim aan de voorkant van de neck pocket (opvulstuk nummer 2), zoals in de afbeelding hieronder.

Een derde methode is om de gehele bodem van de neck pocket in een hoek te vijlen. Op deze manier heeft de hals over het gehele oppervlak contact met de body, wat beter is voor de klankoverdracht. Dit is echter een secuur werkje dat je beter kunt laten uitvoeren door een expert.

Als de hals en brugzadels goed staan, de topkam de juiste hoogte heeft en één of meer snaren toch nog een bijgeluid produceren, dan kan het zijn dat er een braampje zit op het brugzadel. Ook hier moet het gleufje een hoek naar achteren maken, anders krijg je eveneens het eerdergenoemde sitar-effect. Als je overweg kunt met topkamvijltjes, dan kun je die voorzichtig gebruiken om de braampjes weg te vijlen.

Gitaar intoneren

Heb je je gitaar net gestemd, maar klinken enkele open snaren vals bij bepaalde akkoorden? Of klinken de tonen op de hogere posities van de hals te hoog of te laag? Dan is waarschijnlijk de intonatie van de gitaar niet helemaal goed. Je zult dan één of meerdere zadels van de brug naar voren of naar achteren moeten verplaatsen. Bij de meeste gitaarbruggen is het een kwestie van aan een schroefje draaien. Soms zul je eerst een borgschroefje los moeten maken om het zadeltje te kunnen verschuiven, zoals bij Sandberg gitaren. Bij gitaren met een double locking (Floyd Rose) tremolo is het wat lastiger. Kijk hiervoor naar dit blogartikel Besnaren en afstellen van een Floyd Rose tremolo.

Naar welke kant moet het zadeltje?

Om de intonatie van een snaar te checken, moet de toonhoogte van de 12e fret gelijk zijn aan die van de flageolet boven de 12e fret. Een flageolet maak je door met je vingertop lichtjes tegen de snaar aan te drukken, de snaar aan te slaan en vervolgens je vinger weg te halen. Daarna gebruik je de volgende regels:

– flageolet hoger dan de ingedrukte toon → brugzadel naar voren (richting hals)
– flageolet lager dan de ingedrukte toon → brugzadel naar achteren

Frets vlakken

Als je nu, na alle stappen te hebben doorlopen, nog steeds last hebt van fret buzz op één of meerdere plaatsen op de hals, dan ligt het probleem in het fretwerk van de gitaar. Het kan dan zijn dat sommige frets wat lager of hoger liggen dan de rest. In dat geval zal een ervaren gitaartechnicus alle frets op dezelfde hoogte moeten vijlen en vervolgens de bovenkanten weer rond moeten maken en polijsten.

Samenvatting

Dit blog bevat een hele hoop informatie, maar het komt erop neer dat je eerst de kromming van je hals moet bepalen en eventueel bijstellen met de truss rod. Vervolgens moet je de brugzadels op de juiste hoogte zetten voor jouw ideale actie, waarbij je eventueel ook de halshoek moet veranderen. Als laatste moet je de gitaar intoneren door de zadels naar voor of achteren te stellen, zodat je op iedere positie een zuiver akkoord of en zuivere losse noten hebt. Hopelijk ben je door deze tekst geïnspireerd om zelf je gitaar onder handen te nemen en hem helemaal naar jouw wens af te stellen. Mocht je het liever aan een expert overlaten, bekijk dan eens welke mogelijkheden Bax Music biedt op Gitaar afstellen en onderhoud.

Zie ook

» Gitaar-onderdelen & Gereedschap
» Gitaarsnaren
» Alle gitaren & toebehoren
» Gitaar laten afstellen door een professional
» Stemmechanieken van je gitaar vervangen
» Gitaar of basgitaar ‘relicen’ – Wat is dat?
» Zelf besnaren en afstellen van een Floyd Rose tremolo
» Hoe moet ik mijn gitaar stemmen?
» Passieve elementen vervangen in een elektrische gitaar
» Elektronica van een elektrische gitaar repareren? Zo doe je het zelf!
» Topkam van je gitaar vervangen of aanpassen

Online gitaar kopen: waarom wordt hij niet afgesteld geleverd? Basgitaar afstellen voor beginners Multi-scale gitaren, wat zijn dat eigenlijk? Gitaar of bas stemmen? Hier leer je hoe dat moet! Wat is het verschil tussen een goedkope en een dure elektrische gitaar? Stemmechanieken van je gitaar vervangen