Bijzondere Gitaareffecten Deel 1: Pitch-shifters en Harmonizers

Iedere gitarist die meer uit zijn of haar gitaar wil halen maakt gebruikt van effecten. Op ieder pedalboard vind je meestal dezelfde type effectpedalen terug, omdat iedereen grotendeels houdt van dezelfde soorten sounds. Overdrive/distortion, modulatie, reverb, delay… Welke gitaareffecten vind je nou niet zo snel op ieder pedalboard? We verkennen de pitch-shifters en harmonizers.

Pitch-shifting: het veranderen van de toonhoogte

“Pitch-shifting” betekent eigenlijk niets anders dan het veranderen van de toonhoogte. Een pitch-shifter effectpedaal neemt het droge signaal van uw instrument en verhoogt of verlaagt de toonhoogte met een bepaalde interval. Een interval is de muzikale afstand tussen twee tonen. Er wordt daarbij een onderscheid gemaakt tussen harmonische intervallen waarvan de tonen gelijktijdig klinken en melodische intervallen waarvan de tonen na elkaar klinken. Een eenvoudige pitch-shifter kan de toon een of meerdere octaven veranderen, maar een meer geraffineerde versie heeft de optie om ook kleinere intervallen in te stellen. Een harmonizer is een soort pitch-shifter, waarbij het droge signaal gecombineerd wordt met het bewerkte signaal. Met andere woorden, u krijgt een harmonische interval waarbij er één of meerdere lagen worden toegevoegd aan uw originele toon. Het lijkt dan alsof er een tweede of derde gitarist tegelijkertijd met u meespeelt.

Geschiedenis

De oorsprong van dit effect ligt in de jaren ’60 toen er volop werd geëxperimenteerd met opnametechnieken in muziekstudio’s. Door de geluidstape sneller of langzamer af te spelen wordt de toonhoogte verhoogd of verlaagd. Deze opname kan dan gebruikt worden om een tweede laag toe te voegen aan de oorspronkelijke opname of het kan gebruikt worden als psychedelisch effect. De twee grote nadelen aan deze methode waren dat het tempo van de muziek veranderd werd en dat deze techniek niet toegepast kan worden in een live-situatie. Om deze problemen te verhelpen is het pitch-shifter effectpedaal ontwikkeld.

Functies

De pitch-shifting technologie in inmiddels zo ver ontwikkeld dat dit soort effectpedalen vaak veel verschillende functies hebben, die soms overlappen met andere soorten effecten zoals bijvoorbeeld chorus. Voor iemand die voor het eerst dit soort effecten aan het ontdekken is kan dat heel verwarrend zijn, daarom is het handig dat enkele termen toegelicht worden.

Blend

Veel pitch-shifters hebben een “blend” knop. Hiermee kunt u bepalen hoeveel van uw droge signaal gemixt wordt met het signaal dat de bewerkte toonhoogte heeft. Met andere woorden, de mate waarin een harmonieuze toon wordt toegevoegd aan het oorspronkelijke signaal van uw instrument. Hierdoor krijgt u een volle klank, omdat het klinkt alsof er twee of meer instrumenten gebruikt worden.

Octave

Een pitch-shifter maakt gebruik van intervallen. De meest voorkomende interval is het octaaf (een interval met twee dezelfde noten zoals bijvoorbeeld een hoge en lage c), hoewel veel pitch-shifters ook kleinere intervallen tot hun beschikking hebben. Een octaaf lager aan uw droge signaal toevoegen geeft u een dikke toon waarmee solo’s extra power meekrijgen en zo goed door de mix heenkomen. Een octaaf hoger is ook mogelijk. Hiermee krijgt u zingende sprankelende noten die u eerder zou verwachten bij bijvoorbeeld een 12-snarige akoestische gitaar.

Harmonizer

Als u zich inbeeldt dat uw gitaar een stem is, dan is de harmonie de tweede stem die zorgt voor een voller geluid zoals bijvoorbeeld in een duet of koor. Een harmonizer kopieert uw droge signaal, maar bewerkt dat signaal in een gekozen interval. Als u één noot speelt krijgt u dus twee (of soms zelfs drie of vier als het pedaal die optie heeft) noten te horen, elk met een andere toonhoogte. Veel bands die twee gitaristen hebben spelen vaak dezelfde melodie op een andere toonhoogte, zoals bijvoorbeeld in “Hallowed Be Thy Name” van Iron Maiden of in het middenstuk van “Master of Puppets” van Metallica. Met een harmonizer kunt u die sound simuleren in uw eentje.

Bend

Door een snaar op te drukken verhoogt u de spanning van de snaar en gaat de toonhoogte omhoog. Hiermee kan bijvoorbeeld vibrato gecreëerd worden. Een snaar heeft een limiet en zal uiteindelijk breken als de spanning te hoog wordt. De bend-functie op pitch-shifter verhoogt de toonhoogte zonder dat u daarvoor de snaar hoeft te bewegen. Bijkomend voordeel is dat er dus vrijwel geen grenzen meer zijn. U kunt de toon één, twee of zelfs meerdere octaven verhogen. Het biedt dus enorm spectrum aan geluiden dat voorheen onbereikbaar was.

Wie gebruiken Pitch-shifters?

Een van de beroemdste gebruikers van de pitch-shifter is Tom Morello (Rage Against The Machine, Audioslave, Bruce Springsteen). Veel gitaristen hebben een blues-, rock- of metal achtergrond, maar Tom Morello was vooral geïnteresseerd in hoe DJ’s en hiphopartiesten hun eigen sound ontwikkelen. Zijn benadering van gitaareffecten was daarom anders dan gebruikelijk waardoor hij een ware tovenaar is geworden met het toepassen van unieke sounds. Zijn gebruik van de pitch-shifter is legendarisch geworden in de gitaarsolo van het nummer “Killing In The Name” van Rage Against The Machine (3:50).

Een andere grootheid die volop gebruikt maakte van dit effect is wijlen Dimebag Darrell (Pantera, Damageplan). Het leek alsof hij enorme hoge tonen kon creëren door hard aan zijn tremolo-arm te trekken, maar in werkelijkheid was het zijn pitch-shifter die zorgde voor net dat beetje extra. Dit effect kan overigens ook gebruikt worden om lagere tonen te creëren. Zo heeft Jack White (White Stripes) de intro voor “Seve Nation Army” opgenomen met een pitch-shifter die ervoor zorgde dat een standaard gestemde gitaar een octaaf lager klinkt dan normaal.

Het effect wordt ook gretig gebruikt door Herman Li van de powermetalband Dragonforce. Hun muziek heeft een hoog tempo en de band werd in het verleden regelmatig vals beschuldigd dat ze hun gitaarsolo’s versneld afspelen. Dat is eigenlijk een grappig verwijt aangezien dit het verhaal terugbrengt bij de muziekstudio’s van de jaren ’60 waar dit daadwerkelijk gebeurde. Het bewijst dat de pitch-shifter in de loop der tijd perfect is ontwikkeld en precies doet waar het oorspronkelijk voor bedoeld is. Herman Li gebruikt het effect om zijn muziek nog sneller te laten klinken dan het al is en kan het zonder problemen toepassen tijdens optredens. Het pedaal is goed te horen in de solo van “Through The Fire And The Flames” (3:31).

Welke pitch-shifters en harmonizers zijn er op de markt?

Tegenwoordig zijn er veel merken die pitch-shifters en hamonizers in hun range hebben, waardoor u door de bomen het bos niet meer ziet. Ieder pedaal heeft voor- en nadelen. Bovendien focust het ene pedaal meer op pitch-shifting, terwijl het andere pedaal de nadruk legt op het harmonizing-aspect. Om u een idee te geven wat er zoal mogelijk is volgt hier een kleine greep uit ons assortiment, zodat u zelf kunt bepalen welk pedaal het beste bij uw wensen en budget past.

Whammy

De Digitech Whammy is de absolute klassieker als het gaat om extreme pitch-bending. Dit is alweer de vijfde generatie en is dus tot in de puntjes doorontwikkeld om de beste sounds op te leveren. Dit pedaal kan in één klap uw toon met twee volledige octaven verhogen or verlagen wat een radicaal geluid oplevert. Overigens is het pedaal uiterst intuïtief te gebruiken dankzij het grote expressiepedaal. Hierdoor zijn ook subtiele vibrato’s mogelijk, wat bijvoorbeeld handig is als uw gitaar niet over een tremolo beschikt. Het pedaal heeft bovendien negen interval-opties, waardoor u een harmonische laag aan uw toon toe kan voegen. Ook bassisten kunnen experimenteren met dit bijzondere effect. Voor een volledige beschrijving en geluidsvoorbeelden kunt u de demonstratie van de Bax-shop productexpert bekijken:

Harmonist

Boss staat bekend om betaalbare en oerdegelijke effectpedalen. Hun variant van de pitch-shifter is de Boss PS-6 Harmonist en is uitermate veelzijdig. Het paradepaardje van dit model is de “3-voice harmony” optie waarbij u twee extra lagen aan uw toon toe kan voegen, elk met een ander interval. Hierdoor krijgt u een ongelofelijk dikke toon die doet denken aan Boston en Brian May (Queen). Uiteraard is het ook mogelijk om enkel een tweede stem toe te voegen. Enige theoretische kennis is van toonladders is wel aan te raden, want dit pedaal moet ingesteld worden op een mineur of majeur sleutel. Door dit onderscheid te maken volgt dit pedaal perfect uw spel waardoor er geen dissonanten geluiden optreden. Er is ook een “detune”-modus die doet denken aan een chorus voor wat meer space-achtige geluiden. De “super bend”-optie zorgt voor de extreme toonhoogte verschillen en kan tot wel vier octaven de toon veranderen. De aan/uit knop fungeert in dit geval ook als expressiepedaal, maar u heeft ook de optie om een extern expressiepedaal aan te sluiten voor betere controle over uw toon. Deze Boss promotievideo laat u alle opties van dit pedaal horen:

Pitch Fork

Electro Harmonix (EHX) is een expert als het gaat om bijzondere effecten. De Pitch Fork polyfone pitch-shifter en harmonizer zoekt de grenzen op van wat mogelijk is en heeft zeer accurate tracking. Dit EHX-pedaal kan de toonhoogte tot wel drie octaven omhoog en omlaag transponeren. Hierbij heeft u de optie om een vaste toonhoogte te kiezen of dit te laten bepalen door een extern expressiepedaal. Dankzij de Dual-schakelaar van de Pitch Fork heeft u de optie om een enkele toon omlaag of omhoog óf twee tonen tegelijkertijd te horen. Hierdoor is het mogelijk om een enorm wijde toon te krijgen die wel drie octaven omvat. De Shift-schakelaar zorgt voor 11 intervalsettings die met de blend-potmeter gemixt kan worden met het droge signaal. Combineer dit met een overdrive of distortionpedaal en er gaat een wereld aan mogelijkheden voor u open. Van een 18-snarige gitaar tot synthesizer tot whammy-pedaal, deze EHX Pitch Fork kan het allemaal. De officiële Electro Harmonix demonstratie-video biedt een kleine greep uit de mogelijkheden:

Pitch Box

Dat pitch-shifters niet altijd enorm grote pedalen hoeven te zijn bewijst deze Mooer Pitch Box. Dit pedaal valt, net als ongeveer 40 andere pedalen, onder Mooer’s micro-series en is daarom zeer compact. Dit betekent overigens niet dat u minder opties krijgt, want dit pedaal beschikt net als de andere merken over een “Harmony,” “Pitch Shift” en “Detune” modus. Dit polyfonische effectpedaal klinkt zeer helder en nauwkeurig. De Pitch Box heeft een bereik van twee octaven hoger of lager met daartussen 16 intervallen. Het is een zeer degelijk pedaal met volledig metalen behuizing. Bovendien zorgt de ’true bypass’ ervoor dat dit effectpedaal uw droge signaal onaangeraakt doorlaat als u het niet gebruikt. De Mooer is de perfecte optie als u weinig ruimte heeft op uw pedalboard, maar toch de weelderige tonen van een pitch-shifter tot uw beschikking wilt hebben. Overtuig uzelf door de officiële promotie-video van Mooer:

PitchFactor

Een overzicht van pitch-shifters zou niet compleet zijn zonder de PitchFactor van Eventide. Eventide is een pionier op het gebied van digitale effectprocessors. Artiesten als Jimmy Page (Led Zepplin), Frank Zappa, Eddie Van Halen, Steve Vai en John Petrucci (Dream Theater) hebben er allemaal gebruik van gemaakt. Deze PitchFactor Harmonizer is het absolute neusje van de zalm, want deze processor biedt tien van de beste pitch shift-effecten van het afgelopen decennia. Het is een intimiderend pedaal met 11 knoppen, negen in/outputs, MIDI mogelijkheden en drie optionele expressiepedalen. Laat u echter niet afschrikken, want dankzij de vele knoppen is dit pedaal zeer intuïtief in gebruik. Ook beginners zullen zonder moeite de indrukwekkende opties van deze Eventide kunnen ontdekken. Waar de meeste pedalen één of twee harmonische lagen toevoegen, gaat dit pedaal tot het uiterste met vier lagen. Naast alle standaard opties heeft dit pedaal ook een ingebouwde tuner, geheugenbank voor uw favoriete sounds, USB-poort, delay-effecten, synthesizer tonen en nog veel meer. De pitch-shifter heeft zelfs een range van zes (!) octaven. Het mag duidelijk zijn dat dit niet zomaar een effectpedaal is, maar eerder een supercomputer die een nieuwe wereld van creativiteit voor u zal openen. Een video van een uur is nog niet voldoende om alle mogelijkheden aan u te laten horen, maar bij deze alvast een voorproefje:

Hopelijk heb je nu een beter beeld van wat de pitch-shifter allemaal voor je kan betekenen. Deel je ervaringen hieronder in de comments!

Gitaareffecten: Chorus, Flanger of Phaser? Boss Waza Craft pedalen- Alles wat je moet weten Bijzondere Gitaareffecten Deel 2: Orgelsimulators 5 effectpedaal-cadeautips voor bassisten De drie piano-pedalen, waar dienen deze voor? Wat is re-amping en hoe werkt het?