Nader bekeken: Frame Drums

Een van de oudste instrumenten ter wereld, afgezien van de stem, moet toch wel de frame drum zijn. Frame drums, ook wel bekend als lijsttrommel of handtrom, zijn er in allerlei soorten en maten. Elke regio, ieder land en elk continent heeft zo zijn eigen, typische frame-drums. Sommige frame-drums hebben veel schellen, andere weinig of helemaal geen. In ieder geval hebben frame-drums altijd een vel. In dit blog bekijken we een aantal van de bekendste frame drums.

Algemeen

Frame drums hebben, althans verreweg de meeste, een rond frame. Op het frame wordt een vel bespannen, meestal is dit een geitenvel. Tegenwoordig worden echter ook synthetische vellen gebruikt. De diameter van het vel is altijd groter als de diepte van het frame, zo herkent u snel of u met een lijsttrommel te maken heeft. Er zijn frame drums met een diameter uiteenlopend van 6 tot wel 30 inch of in enkele gevallen zelfs nog groter. Sommige frame drums kunnen gestemd worden, maar bij de meeste drums wordt het vel vastgezet op het frame. Stemmen kan dan alleen door het vel warmer, kouder of droger of vochtiger te maken. Elke frame drum heeft zijn eigen oorsprong. Cultuur, locatie en gebruikswijze hebben een grote invloed op de speeltechnieken van de verschillende lijsttrommels.

Schellen

Sommige frame drums hebben schellen (of ‘jingles) in het frame. Het bekendste voorbeeld is de tamboerijn. Schellen kunnen van verschillende materialen gemaakt zijn zoals messing, verchroomd staal, aluminium of roestvrij staal. Elke materiaalsoort heeft uiteraard bepaalde klankeigenschappen. Messing schellen klinken droog en kort in verhouding met roestvrijstalen schellen welke juist helder en hoog klinken met veel meer sustain. Ook de hoeveelheid schellen is van invloed op de klank, en het volume. Net zo belangrijk is de vorm van de jingles. Platte ‘jingles’ klinken over het algemeen helderder, hoger en hebben meer sustain als holle schellen.

Tamboerijn (Europa, Midden-Oosten, India)

De tamboerijn is de bekendste frame drum. De tamboerijn vindt zijn oorsprong in Zuidoost-Europa, het Midden-Oosten en India. Van oudsher wordt het instrument gebruikt voor verschillende religieuze vieringen. Klassieke componisten uit Europa gebruikten de tamboerijn in composities en al snel had het percussie-instrument ook zijn weg naar Amerika gevonden. Daar is het instrument met name in de gospel-muziek zeer populair. In Amerika hadden de Indianen overigens al lang daarvoor hun eigen versie van de frame drum. De tamboerijn wordt ook regelmatig gebruikt in lichte muziek zoals pop, rock, blues en latin. Toch zien we in deze populaire muziekstijlen meestal een beatring; een tamboerijn zonder vel. De meeste tamboerijn hebben, afhankelijk van de diameter, zes, acht of meer paar schellen. De schellen hebben meestal een platte vorm. Er zijn verschillende speeltechnieken; de Europese klassieke manier is heel subtiel. Gospel-muzikanten uit bijvoorbeeld New Orleans gebruiken de tamboerijn op een heel andere manier; bij deze manier van spelen is een drumstel haast overbodig. Vooral de krachtige ‘slaps’ bij deze techniek doen het erg goed als snare drum. Wanneer de tamboerijn op deze manier goed bespeeld wordt zijn de mogelijkheden ongeveer gelijk aan die van bijvoorbeeld een cajon.

Tamborim (Noord-Afrika, Portugal, Brazilië)

De tamborim wordt al snel verward met de tamboerijn, vooral vanwege de naam. De tamborim heeft meestal een diameter van 6 inch en een synthetisch vel. Het frame kan gemaakt zijn van metaal, kunststof of hout. Tamborims zijn meestal hoog gestemd en klinken helder en fel. Ze hebben geen schellen. Oorspronkelijk komen deze trommels uit Noord-Afrika en Portugal maar ze zijn net als de pandeiro vooral populair in Braziliaanse muziek zoals capoeira, samba en bossa nova. De tamborim wordt meestal met een korte drumstok bespeeld. Zowel het vel als de rim worden bespeeld. In bepaalde stijlen wordt er gebruik gemaakt van een stok die meerdere uiteinden heeft. Door met uw wijsvinger de druk aan de onderkant van het vel aan te passen ontstaan er verschillende toonhoogtes.

Pandeiro (Portugal, Brazilië)

De pandeiro komt oorspronkelijk uit Portugal. Portugese kolonisten namen het instrument ooit mee naar Brazilië waar het tegenwoordig vooral gebruikt wordt in samba en capoeira muziek. Het vel van de pandeiro kan gestemd worden en het frame bevat meestal minder schellen dan dat van een tamboerijn. De schellen zijn hol waardoor deze iets feller en droger klinken. Hierdoor kunnen snelle, ritmische patronen duidelijker gespeeld worden. De pandeiro wordt met de duim, vingertoppen en handpalm bespeeld. Uiteraard kunt u het instrument net als een tamboerijn ook schudden om zo de jingles te laten klinken. Het woord ‘pandeiro’ werd oorspronkelijk gebruikt om een vierkante frame drum uit Noord-Afrika aan te duiden. Deze frame drum heeft een slagvel maar ook een resonantievel. We noemen deze, tegenwoordig zeldzame drum ‘adufe’.

Bodhrán (Ierland, Schotland)

De bodhrán is relatief gezien nog een nieuwkomer in de familie van de frame-drums. De bodhrán is een lijsttrommel en werd pas sinds de jaren zestig veelvuldig gebruikt. Officieel wordt de bodhrán als Keltisch instrument gezien, al zijn er veel overeenkomsten met de Iranese ‘Daf’ en de frame drums die de Indianen in Amerika gebruikten. De bodhrán staat ook wel bekend als ‘de tamboerijn voor de armen’. Boeren in Ierland en Schotland maakten de bodhrán van spullen die zij op hun land aantroffen. Het vel wat gebruikt wordt is meestal een geitenvel. Hele oude bodhráns hebben nog wel jingles, welke meestal gemaakt zijn van geldstukken, pennies. Dit werd gedaan om het instrument zoveel mogelijk op een tamboerijn te laten lijken. Echter na verloop van tijd verdwenen de schellen uit het frame waardoor het instrument een fraaie ‘aardse’ klank heeft gekregen. De bodhrán heeft in de basis twee verschillende soorten; de traditionele traditionele bodhrán en de moderne Ierse bodhrán. De traditionele versie heeft een houten kruis aan de binnenkant bevestigd waardoor het voor de speler makkelijker is om het slagvel te dempen. Voor meer moderne technieken is er de Ierse bodhrán. Deze heeft geen kruis aan de binnenkant maar vaak wel een dempende ring aan de buitenkant waardoor het instrument wat doffer klinkt en meer lage tonen produceert. Bodhráns worden met een speciale stok bespeeld, welke bekend staat als ’tipper’. Beide kanten van de tipper worden gebruikt. Hierbij is een speciale techniek vereist waar zeker wat uurtjes oefenen aan te pas komen.

Kanjira (India)

De kanjira komt uit het zuiden van India en is één van de oudste frame drums die we kennen. De lijsttrommel wordt al eeuwenlang gebruikt in folkmuziek en klassieke Indiase muziek. De maten van de kanjira variëren van een diameter tussen 7 en 9 inch en een diepte van 2 tot 4 inch. In het frame, op één plek, vinden we een set schellen, meestal bestaande uit drie of vier stuks. Bijzonder aan de kanjira is het vel, traditioneel gemaakt van hagedissen. Over het algemeen heeft de kanjira een fel, hoog en helder geluid. Door het vel vochtig te maken kunt u de klank beïnvloeden. Een vochtig vel zal meer bastonen produceren. Pas hiermee op, té vochtig en de drum gaat ‘dood’ klinken. Traditionele kanjira’s kunnen niet gestemd worden en zijn zeer afhankelijk van temperatuur en vochtigheid. De kanjira is geen makkelijk instrument om te bespelen. Dit niet alleen vanwege de techniek waarbij vooral de handpalm en vingers gebruikt worden, maar ook vanwege de vaak zeer complexe ritmische patronen in Indiase muziek.

Tar (Noord-Afrika, Midden-Oosten)

De tar is een Arabische frame drum die al duizenden jaren gebruikt wordt. De tar heeft een open klank met veel sustain. De speeltechniek van de tar is anders als die van de meeste frame drums. De tar wordt vaak met twee handen bespeeld, waarbij vooral de vingertoppen het werk doen. Bij zo’n groot vel is het aantrekkelijk in het midden te willen slaan, dit is bij de tar echter niet heel gebruikelijk; meestal wordt er zo’n 2 tot 5 centimeter van de rand gespeeld waardoor boventonen veel ruimte krijgen en het hele vel optimaal kan resoneren. Vaak wordt dit instrument zittend bespeeld waarbij de tar verticaal op één been rust. De klankmogelijkheden van de tar zijn zeer uitgebreid. Hoge, subtiele klanken aan de rand kunnen worden afgewisseld met lage, dreigende klanken die iets verder van de rand gespeeld worden. Door bijvoorbeeld het frame tegen een harde ondergrond te slaan waarbij het vel niet gedempt wordt ontstaat er een lange, dreigende, lage toon die je wellicht zult herkennen van enkele bekende soundtracks.

Plenera drums

Plenera drums is een verzamelnaam voor een set van drie frame drums. Deze frame drums worden vooral in Puerto Ricaanse ‘plena’-muziek gebruikt. Meestal wordt het frame bespannen met een geitenvel, al worden tegenwoordig steeds vaker synthetische vellen gebruikt. De kleinste, de primo/requinto, wordt gebruikt voor het spelen van leads en solo’s, terwijl de grote tercero/bajo de beat verzorgt. Daartussen zit de segundo/seguidor, die verantwoordelijk is voor het basisritme.

Naast de frame drums die in dit blog besproken werden zijn er nog veel meer soorten en typen handtrommels. Je kent nu de belangrijkste frame drums bij naam en kunt gericht gaan zoeken welke lijsttrommel voor uw situatie en muziekstijl het meest geschikt is. In de categorie Ritmische Percussie tref je de meeste frame drums. Ook in de categorie Samba Percussie staan verschillende soorten lijsttrommels.