In dit blog leg ik de aandacht op muziek die je hoort bij enge films: horrorfilms, maar ook thrillers. Ik bespreek drie soorten enge/spannende muziek en vermaak je vervolgens met mijn selectie van geslaagde (of in elk geval interessante!) horror-soundtracks. Geschikt voor zowel leken als ervaren muzikanten. Daarna – voor de liefhebber – een uitleg over de werking van muziek in een spannende horror/thriller-scène, zodat je zelf een muzikale poging kan wagen. Welkom in de Little Bax-Shop of Horrors! Woehahaaaa! >:)

Hoe spannende en enge muziek werkt in horrorfilms en thrillers

Drie soorten enge muziek

Horror is wellicht een beetje een vergeten muzikaal genre omdat horrorfilms zelden de mainstream halen. Terwijl klassiekers als Star Wars, ET, Indiana Jones en Harry Potter de concertzalen domineren, blijven de horror-soundtracks wat achter. Het is ook wel een beetje logisch. Je zou grofweg drie categorieën horror-filmmuziek kunnen onderscheiden: oude cheesy meuk, minimalistische soundscapes, en stijlvolle muzikale klassiekers.

Cheesy meuk

De cheesy meuk kennen we allemaal wel; oude B-films waar dikke synthpop achter is gezet. Want… tja… geen mainstream, dus low-budget, dus geen geld voor een orkest met bijpassende componist. Je kunt je afvragen wat enger is, die B-film zelf of het feit dat de componist de Fantasia-preset uit de D-50 heeft gebruikt! Deze soundtracks zullen weinig luisteraars kunnen bekoren, waardoor het genre als geheel ook weer een slechte naam krijgt.

Minimalistische soundscapes

De minimalistische soundscapes zijn eigenlijk al decennia de trend; diffuse klankenclusters, een zachte piano met een bak galm erachter, en flink wat luide effecten als er na een intense stilte ineens een griezel verschijnt; de welbekende ‘seatjump’. Goed geproduceerd, effectief in de film, maar op zichzelf niet altijd interessant luistervoer.

Stijlvolle klassiekers

En dan is er de derde categorie: stijlvolle muziek, memorabel, goede arrangementen, goede orkestratie, boeiend om opnieuw naar te luisteren op album. Vergeleken met de andere twee soorten klinkt dit genre nog het meeste als de conventionele muziek van de oude stempel.

Hoe spannende en enge muziek werkt in horrorfilms en thrillers

Het clichébeeld van horror-muziek

Chaotisch, druk en atonaal. Dat is een beetje het klankbeeld dat velen in hun hoofd hebben, naast die klok die ze hebben horen luiden zonder te weten waar de klepel hangt. De realiteit is dat goede horror op de enge momenten juist heel weinig muziek heeft. Je hoeft een creep niet nog enger te maken met rommelige muziek. Als een creep een paar mensen aan het doorzagen is (om maar eens een scenario te noemen), dan hoeft daar niet een stuk muziek achter. Er is niet een dirigent die tijdens de opname tegen z’n orkest zegt: “de nu volgende melodie is het doorzaagthema, zit u allen klaar?” Waarom is dat eigenlijk?

Minimalistisch op de juiste momenten

Was het je ooit opgevallen dat de menselijke slachtoffers in horror-films doorgaans moederziel alleen zijn als er iets engs dreigt te gebeuren? Dat is een primaire angst van mensen: in de problemen raken, alleen zijn, en niemand om hulp kunnen vragen. Daar maken de scriptschrijvers dan ook gretig gebruik van. En daarom ook is muziek bij zulke scènes vaak minimalistisch, monotoon en diffuus: zo schep je afstand en vervreemding. De acteur loopt rond, in een donker huis, een grot of een eng bos, en je hoort die minimalistische soundscape. Zachtjes. En dát is het moment om je billen samen te knijpen, want dat is het moment waarop er een meteorietinslag aan geluid op je afkomt, terwijl een creep in beeld verschijnt. Eerst een minutenlange mysterieuze stilte, daarna breekt de hel los. Bij veel horrors schrik je meer van het geluid dan van het beeld.

Minder seatjump, meer verhaal

De stilte voor de storm is dus een veelgebruikte methode, maar een meer traditionele benadering bestaat ook. Doorgaans is dat wat minder seatjump en wat meer verhaal. Qua muziek zijn dit doorgaans ook de mooiere films, leuker om naar te luisteren op album. Deze muziek kan erg normaal en conventioneel zijn. Het is ook niet zo dat het verhaal van een horror-film alleen maar kommer en kwel is. Als de hele film zo gitzwart is, dan heb je totaal geen contrast. Een beetje positieve vibe, zelfs wat humor zoals in Poltergeist (1982), maakt van een horror-film een complete film. Als je als kijker door wat positivisme en humor erg relaxt bent, dan is de impact van een schrikmoment alleen maar groter – hét moment om een schone broek aan te trekken. Jaws (1975) is een mooi voorbeeld; “Come on down here and chum some of this shit.” Lachen. En een seconde later kijk je in de bek van een grote witte haai. Collectieve seatjump in het theater. Gevolgd door, in feite, het hart van de film: een groot avontuur.

10 geslaagde horror/thriller-soundtracks

Hier mijn selectie van tien zeer geslaagde soundtracks voor horrorfilms/thrillers, in willekeurige volgorde. Soms als afspeellijst, soms als één lange video.

The Descent – David Julyan

Een echte creature-feature, enorm griezelig en claustrofobisch. De muziek is duidelijk opgebouwd uit mysterieuze lange tonen en enge tonale clusters, met veelvuldig gebruik van strijkers en koperblazers. Maar naast deze effectieve creepy klanken: ook nu en dan mooie en indrukwekkende momenten in de muziek, zoals de ontsnapping in de finale en de shots boven de bossen.

Alien – Jerry Goldsmith

Een onbetwiste klassieker, en een van de populairdere werken van Jerry Goldsmith. Wat deze score bijzonder maakt zijn de mooie lyrische momenten, het eerder genoemde contrast voor een film. Voor Goldsmith was deze film uiteindelijk redelijk frustrerend omdat regisseur Ridley Scott behoorlijk wat van de oorspronkelijke filmmuziek overhoop heeft gegooid en vervangen door heel andere muziek. Voor Goldsmith-fans is Alien echter een van de meest gerespecteerde werken.

Hellraiser – Christopher Young

Het begin van de Hellraiser-franchise, en muzikaal gezien een hoogtepunt in de horror-geschiedenis. Het zette Chris Young op de kaart als horror-componist, en zo wordt hij sindsdien inderdaad ook vaak getypecast. Deze muziek is luid, gotisch, en uiterst amusant om naar te luisteren. Met name de track ‘Resurrection’ is een hoogtepunt in de carrière van Young. ‘Resurrection’ is ook een mooi voorbeeld van muziek die is geïnspireerd op de klassieke draaimolen van de kermis. Deze stijl (driekwartsmaat met draaiorgelklanken) is ook gebruikt in de miniserie IT (1990). De stijl speelt daarmee ook met clowneske elementen, en aangezien Coulrofobie (angst voor clowns) ook een bestaande angst is… ka-ching!

Hellraiser II – Hellbound – Christopher Young

Deel twee kan natuurlijk niet uitblijven, en deze film opent dan maar gelijk met een muzikale lawine waar je ‘u’ tegen zegt. Het reduceert het bekende Carmina Burana tot een kleuterwerkje. Soms heb je gewoon even een grote bak geluid nodig om je af te reageren, bijvoorbeeld omdat je je tijdens een verhuizing helemaal brak hebt getild. De opening van Hellbound is dan precies de muziek om je op af te reageren. De hele film (en franchise) is over-the-top, en dan is een soundtrack die zo uitgesproken is als deze een goede match. Echt eng of griezelig is de soundtrack niet, maar mooi en indrukwekkend des te meer.

Bless the Child – Christopher Young

En zo werd Young wederom gevraagd om een horror-score af te leveren, want typecasten is cool. Bless the Child is een stuk klassieker qua stijl vergeleken met Hellraiser. Atonale clusters met piano, orkest en koor. Maar ook hier weer zijn er wel degelijk mooie en indrukwekkende ‘uplifting’ momenten. De film deed ‘t niet best, maar gelukkig hebben we de muziek nog!

The Sixth Sense – James Newton Howard

Een van de beste bovennatuurlijke thrillers en de echte doorbraak van regisseur M. Night Shyamalan. De muziek is absoluut mooi en sfeervol te noemen, met name de beroemde ontknoping. Maar naast alle mooie momenten zijn er ook griezelige en atonale momenten hoorbaar. Strijkers hebben hier een dominante rol, en dat geldt eigenlijk voor vrijwel alle horrors.

The Others – Alejandro Amenábar

Zowel de regie als de muziek staan op naam van Alejandro, en zo’n creatieve combinatie bij een enkel persoon komt op dit niveau niet vaak voor. De muziek werd destijds zeer gerespecteerd door het publiek omdat het extreem goed werkt. Dit is een film zonder gruwelijke beelden, maar de beklemmende en griezelige sfeer is werkelijk van een andere planeet. Het is voor een groot deel de muziek die deze sfeer zet.

The Ring – Hans Zimmer

The Ring (2002) combineert de typische muzikale kenmerken van horror-films, je kunt ze bij wijze van spreken afvinken van de lijst met horror-ingrediënten. De piano met galm – en de pianopartij zelf lijkt ietwat geïnspireerd op die van The Exorcist (Tubular Bells – Mike Oldfield). De strijkers die vooral in de hoogte tamelijk creepy klinken. Een muziekdoosje als jeugdige onschuld. Clusters aan diffuse klanken, inclusief zeer laagfrequent gerommel (ruis met een flink dichtgetrokken lowpass-filter). In zoverre niet iets nieuws of revolutionairs, maar wel een zeer functioneel stukje horror-muziek!

The Fly – Howard Shore

Lang voordat Howard Shore mainstream-bekendheid verwierf met de muziek voor het Tolkien-universum van regisseur Peter Jackson, was er dus reeds de klassieker The Fly (1986). Inhoudelijk is deze muziek vergelijkbaar met de Hellraiser-muziek van Chris Young; groots, gotisch en mooi, goede muziek om zomaar naar te luisteren. Maar ook vermengd met de nodige atonale clusters. Het is een goed voorbeeld van een complete film; zowel creepy effecten als een mooie omlijsting.

It (2017) – Benjamin Wallfisch

Het meeste van deze score (en de film) is vrij spooky. De muziek die wat amusanter klinkt is de opening “Every 27 Years”. Hier hoor je duidelijk vervreemdende kenmerken, ze worden verderop in dit artikel behandeld. Allereerst het kinderstemmetje en het kinderliedje. Typisch voor horrorfilms; het schept contrast tussen pure horror en pure onschuld. Een piano die een wijsje laat horen dat nog onder pianoles had kunnen vallen – een typisch veilig thuisgevoel. Maar ook: akkoorden die van hot naar her springen waardoor de luisteraar niet makkelijk kan aarden in een specifieke toonsoort. Ook hier vervreemding door gebrek aan houvast voor de luisteraar.

Tips om zelf enge muziek te maken

Het is eigenlijk best een gewaagde poging om ‘zomaar even’ uit te leggen hoe je zelf een horror-score kunt maken, maar we gaan zien waar we terecht komen. Een aantal van de eerder aangestipte kenmerken zal ook in deze tips langskomen.

Contrast

Zoals gezegd: contrast maakt een betere film, niet alleen qua beelden en verhaal, maar zeker ook qua muziek. Het stoort absoluut niet om naast allerlei enge scènes ook een aantal mooie scènes te hebben, met dito muziek. Vaak hebben horrors een bovennatuurlijk thema, en met zo’n groot thema kun je je muzikale fantasie natuurlijk de vrije loop geven. Kortom, maak vooral ook mooie muziek waarmee je als kijker even tot rust kunt komen. Het komt ook vaak voor dat locaties best mooi zijn; afgelegen kastelen, landhuizen, kerken, grotten en dergelijke. Zo’n omgeving, zowel creepy als mooi, mag je best omlijsten met mooie muziek. Dit hoor je terug in The Descent; bossen in de bergen zijn mooi, en daar is de muziek dus ook mooi en sfeervol. Wat ook goed werkt is een contrast tussen goed en slecht, of schuld en onschuld. Je zou een tonaal klankbed kunnen maken met clusters van strijkers en koor, terwijl een muziekdoos speelt. Wat ook voorkomt zijn kinderliedjes of anderszins kinderstemmen (Poltergeist/1982, IT/2017), aangezien er haast geen grotere onschuld denkbaar is.

Hoe spannende en enge muziek werkt in horrorfilms en thrillers

Gebrek aan houvast

Gebrek aan houvast is een reden voor mensen om bang, of op z’n minst op de hoede te zijn. Ga maar na, waarom heeft een trap een leuning? Die heb je lang niet altijd nodig om de trap op of af te lopen. Maar het geeft mensen een veilig gevoel, dat áls ze misstappen dat ze zich altijd aan de leuning kunnen vasthouden. In muziek bestaat dit concept van houvast ook: modale houvast en tonale houvast.

Modale houvast

Een duidelijk akkoord in een afgebakende toonsoort geeft modale houvast. Binnen zo’n toonsoort weet je als luisteraar welke andere akkoorden er kunnen zijn, als luisteraar heb je de situatie dus onder controle. Als we deze modale houvast overboord gooien, dan verlies je als luisteraar het onbezorgde thuisgevoel. Heel vaak hoor je in horrors dat de componist op deze manier vervreemding suggereert. In onderstaand voorbeeld heeft elke maat een andere toonsoort. Bovendien zorgt de bas in de onderste balk (tweede maat en verder) voor een soort omkeringseffect. Als zo’n basnoot niet de tonica is van de maatsoort, dan geeft ook dat een gevoel van ‘niet thuis zijn’. In dit voorbeeld zijn er dus alweer twee aspecten die voor vervreemding zorgen, en daarom is het goed bruikbaar in het genre. In het algemeen kun je stellen dat hoe meer noten er veranderen bij een akkoordovergang, hoe vervreemdender het effect is.

Hoe spannende en enge muziek werkt in horrorfilms en thrillers

(gebrek aan modale houvast)

Tonale houvast

Tonale houvast gaat over klank, over hoe we bepaalde instrumenten bespelen, en wat we traditioneel verwachten te horen bij zulke instrumenten. Hoe minder conventioneel het wordt, hoe vervreemdender het is. Strijkers, bijvoorbeeld, zijn een vaste waarde in een horrorfilm. In een mooi stukje muziek van Tchaikovsky is het heel duidelijk hoe strijkers traditioneel gebruikt worden: de hele sectie speelt dezelfde noot. Dat is hoe mensen deze instrumenten kennen. Bij horrors wordt vaak gewerkt met clusters, bijvoorbeeld om spanning op te bouwen. Bij clusters speelt iedere speler een toonhoogte naar keuze binnen een gegeven clustergrootte. In het voorbeeld zie je dat de gemiddelde toonhoogte van de cluster stijgt, een typische manier om spanning op te bouwen in dit genre.

Hoe spannende en enge muziek werkt in horrorfilms en thrillers

(clusters, stijgend in pitch)

Ook op blaasinstrumenten kun je vervreemdende effecten loslaten. Je kunt ze overdreven hard bespelen, overblazen, flutter-tonguing, en een van de meesters van dit soort bizarre effecten is Elliot Goldenthal. Zijn meest geroemde soundtrack is Alien 3 (1992), een werk dat enorm polariseert. De fans prijzen Alien 3 de hemel in, terwijl anderen helemaal gek worden van wat Goldenthal de blazers aandoet. Het is in ieder geval een goed voorbeeld van tonale vervreemding, en dat is prima bruikbaar in het horror-genre. Het voordeel van al deze atonale en weinig conventionele effecten is dat ze zeer effectief zijn in de horror-context. Een nadeel is dat dit soort klanken, juist vanwege hun onconventionele karakter, niet makkelijk te vinden zijn in virtuele instrumenten, dus voor de componist die alles op de computer maakt. Ze bestaan wel, maar dan is het vaak een speciale verzameling klanken, dus niet een onderdeel van een conventioneel virtueel instrument. En ook dichter bij huis kunnen we tonale houvast aanstippen. Het is al eerder genoemd, de piano met een flinke bak galm erachter. Dit lijkt inmiddels een standaard klank te zijn in het horror-genre. Omdat veel mensen de pianoklank kennen, en bijvoorbeeld zelf een piano hebben, is het behoorlijk vervreemdend om die piano met al die galm te horen – de meesten wonen nu eenmaal niet in een kerk of balletzaal. Onbewust schept het afstand en mysterie.

Puls

De puls is een makkelijke maar ook gevaarlijke manier om een hartslag te suggereren in muziek. Allereerst het voordeel van de puls: het is makkelijk. Je hoeft amper een melodie te verzinnen, je hoeft weinig te arrangeren of te orkestreren, en het vult makkelijk op. The Thing (1982) had eenvoudige synthetische bassen onder de toch al vrij minimalistische muziek (van Ennio Morricone), maar het werkte steengoed. Nog een voordeel van een eenvoudige puls is dat ‘t pretentieloos is. En dat is wat je vaak juist wilt in filmmuziek. In een scène zit je niet altijd maar te wachten op een melodietje hier en daar en zus en zo. Soms moet iets gewoon simpel blijven, en een puls is simpel. En dan het nadeel: je kunt erin blijven hangen als componist, en dan is ‘t heel moeilijk om die puls te verlaten. Dit is iets wat je meegemaakt moet hebben om het te begrijpen, het is echt een valkuil als je even niet oplet.

Ambient

En dan als hekkensluiter: ambient. Hierbij is een echte achtergrond in compositie en orkestratie niet echt nodig. Passende ambient voor een horror kun je makkelijk produceren met de DAW-software en (virtuele) synthesizers van vandaag. Je bent namelijk meer met klankkleur bezig dan met harmonie. Hieronder hoor je een mooi voorbeeld, dit soort klanken werkt in heel veel horrors heel goed, en trouwens ook op je Halloweenfeestje! Je zou je zelfs af kunnen vragen hoeveel compositievaardigheden je hiervoor nodig hebt. Voor langdurige muziek heb je redelijk wat ervaring nodig. Voor lange creepy ambient is dat minder van belang omdat je meer met audio bezig bent dan met compositie.

MIDI

Een op MIDI gebaseerde oplossing kan zijn het gebruik van een flink aantal arpeggiators die heel erg langzaam opereren, in combinatie met een (virtueel) instrument dat op basis van diverse noten ook diverse klanken kan genereren. Het idee is dan dat de arpeggiators zelf voor een grote vorm zorgen op basis van het patroon dat ze weergeven. Vergeet daarbij niet om de galm flink open te trekken.

Audio

Een op audio gebaseerde oplossing kan zijn het maken van een normaal/spooky stukje muziek van bijvoorbeeld vijf minuten, en dit dan te time-stretchen naar tienmaal deze lengte. Om te beginnen heb je dan je tijd gevuld zonder dat je zelf over de grote vorm hoefde na te denken, ten tweede wordt de klank daarmee automatisch mysterieus lang en diffuus. Ook het flink naar beneden pitchen (geen pitch-shifting of time-stretching) is een oplossing. De klank wordt dan vanzelf langzamer en de oorspronkelijke klank verliest z’n originele (lees: herkenbare en vertrouwelijke) karakter – die wordt juist heel donker! Nog een trucje is het omdraaien van klanken. ‘Reverse’, zoals dit in DAW-software en audio-software wordt genoemd. Dit is een voor mensen zeer onnatuurlijk effect en dus zeer vervreemdend.

Heb jij een favoriete horror-film/thriller? En zo ja: kun je je de muziek nog herinneren?

» Hoe klink ik als… Queen?
» Muziek-productie voor games – Hoe gaat dat in zijn werk?
» Hoe klink ik als… filmcomponist John Williams
» Hoe klink ik als…filmcomponist Hans Zimmer
» Oldskool compositie voor starters
» Hoe klink ik als… ABBA?
» Hoe schrijf je musical-muziek?
» Hoe schrijf je kerstmuziek?

» Verlichting voor een Halloween-feest
» Halloween party organiseren: hoe creëer je een enge sfeer?

» DAW-software
» Virtuele instrumenten
» MIDI-keyboards

Hoe klink ik als…filmcomponist Hans Zimmer Muziek-productie voor gamesMuziek-productie voor games – Hoe gaat dat in zijn werk? Reclamemuziek maken: een vak apartReclamemuziek maken: een vak apart 7 tips om als muzikant of producer je eigen geluid te vinden Muziekgeschiedenis: House Muziek improviseren, hoe doe je dat?Muziek improviseren, hoe doe je dat?
Geen reacties

Nog geen reacties...

Laat een reactie achter